محکمه شورای رقابت: چیلیوری در برابر اسنپ‌فود
استارتاپی‌ها چه چیزی را انحصار می‌دانند و خطر انحصارگرایی در اکوسیستم استارتاپی چقدر جدی است؟
روز چهارشنبه هفته گذشته در اکوسیستم استارتاپی ایران، رویدادی برگزار شد که بیش از آنکه محورهای اصلی آن یعنی تامین سرمایه برای استارتاپ‌های مورد توجه قرار بگیرد، حاشیه‌های پنل‌هایش گل کرد. رویداد فیروزه‌پلت با هدف معرفی پلتفرم تازه گروه مالی فیروزه که از سرمایه‌گذاران کارکشته استارتاپی است برگزار شد اما در یکی از پنل‌های آن که دو نفر از بنیان‌گذاران استارتاپ‌های گروه اسنپ حضور داشتند، بحث کهنه انحصار به میان کشیده شد. پنلی که در آن امیرعلی مهاجر مدیرعامل اسنپ‌تریپ و سعید لطفی مدیرعامل اسنپ‌فود حضور داشتند و توسط مهدی نایبی، مدیرعامل الوپیک و رضا اربابیان، مدیرعامل شیپور به‌صورت غیرمستقیم به نمایندگی از کل گروه اسنپ متهم شدند که با انحصارگرایی در حال از بین بردن بقیه استارتاپ‌ها هستند.
ماجرا وقتی مهم‌تر می‌شود که بدانید امروز شنبه جلسه شورای رقابت برای رسیدگی به شکایت چیلیوری از اسنپ‌فود برگزار می‌شود تا به به اتهام یکی دیگر از استارتاپ‌های گروه اسنپ مبنی بر تلاش برای ایجاد انحصار در حوزه فروش آنلاین غذا رسیدگی شود. پیشتر علیرضا صادقیان، مدیرعامل هلدینگ iiventures که چیلیوری یکی از استارتاپ‌های زیرمجموعه آن است در یک پست وبلاگی، مفصل توضیح داده بود که اسنپ‌فود چطور رستوران‌های طرف قراردادش را مجبور می‌کند تنها با این استارتاپ همکاری کنند و از این طریق به حیات و مدل درآمدی رقبایش از جمله چیلیوری صدماتی کشنده می‌زند.
حالا شورای رقابت باید تصمیم بگیرد که آیا با فرض درست بودن ادعای صادقیان، این اقدام اسنپ‌فود انحصارگرایی محسوب می‌شود یا نه. شورای رقابت پیشتر و در شکایتی مشابه که تپسی علیه اسنپ به جریان انداخته بود رای به تبرئه اسنپ داده است. تپسی از اینکه اسنپ به رانندگانش اجازه نمی‌داد همزمان اپلیکیشن تپسی را هم در گوشی خود داشته باشند به شورای رقابت شکایت برده بود. اما شاید این بار موضوع کمی فرق کند و شورای رقابت که دو سال پیش هم به صدور رایی عجیب متهم شده بود تصمیمی دیگر بگیرد. ولی تفاوت ماجرا از کجا آب می‌خورد؟
دستورالعملی جنجالی با یک بند خاص
همین دو هفته پیش بود که وزارت کشور با پیگیری‌های معاونت حمل و نقل شهرداری تهران دستورالعملی را به تصویب رساند که اگرچه قاطبه اکوسیستم استارتاپی و فعالان آن از سر مخالفت با آن به اظهارنظر پرداختند اما یکی از بندهای این دستورالعمل توجه بسیاری را بار دیگر به مسئله انحصار جلب کرد. تبصره 4 ماده 2 این دستورالعمل که به امضای وزیر کشور و وزیر صنعت رسیده با تاکید بر حریم خصوصی مسافران و رانندگان به صراحت تاکید کرده است: «دسترسی و رصد تلفن همراه کاربران (مسافران و رانندگان) با هدف ممانعت از استفاده همزمان کاربران از سایر نرم‌افزارها ممنوع است.» و این همان بندی است که حالا می‌تواند قوت قلب چیلیوری برای پیروز بیرون آمدن از محکمه‌ای باشد که امروز شورای رقابت تصمیم‌گیر آن است؛ اینکه وزارت کشور در دستورالعملی که ادعا می‌کند سه سال روی آن کار کرده بحث ضدانحصار را در یکی از تبصره‌هایش گنجانده شاید نقطه پایانی باشد بر امیدهای گروه اینترنتی ایران و استارتاپ‌های مختلف اسنپی‌اش برای ادامه دادن به آنچه در اکوسیستم استارتاپی ایران آن را انحصارگرایی می‌دانند. اگرچه اتفاق نظر کاملی درباره آنچه انحصار نامیده می‌شود و مهم‌تر از آن آنچه اسنپ انجام می‌دهد در بین فعالان مختلف این اکوسیستم وجود ندارد اما چیزی که مشهود است اینکه منتقدان اسنپ روزبه‌روز در حال افزایش هستند.
انحصار چیست و چه کسی انحصارگر است؟
اسنپی‌ها در دفاع از مدل‌های رقابتی خود بیشتر بر مفهوم رشد و توسعه بازار تاکید دارند و چندان وارد جزئیات نمی‌شوند. برای نمونه در رویداد فیروزه پلت که روز چهارشنبه 10 مهر در کتابخانه ملی برگزار شد، سعید لطفی، مدیرعامل اسنپ‌فود در مورد اینکه این استارتاپ در بازار فروش آنلاین غذا انحصار ایجاد کرده است، در پاسخ به مدیرعامل الوپیک گفت: «ما فقط به مشتری بهترین سرویس را عرضه می‌کنیم و من کلمه انحصار را قبول ندارم. اشتباه بزرگی است که فکر کنید ما ٩۵ درصد بازار فروش آنلاین غذا را با انحصار در اختیار داریم. با ۱۳ هزار رستوران در کل ایران کار می‌کنیم که ۵ هزار تای آن در تهران است. در تهران بالغ بر حدود ۲۰ هزار اغذیه‌فروشی وجود دارد که هرکسی می‌تواند با آنها کار کند. ما جلوی اینکار را نگرفته‌ایم. انحصار یعنی ما کسی را وادار به همکاری با خودمان کنیم. هر بیزینسی برای موفقیت خود سیاستی دارد. ما رقیب‌های خود را به خوبی رصد می‌کنیم. ما دو دسته مشتری داریم دسته‌ی اول رستوران‌ها یا همان سرویس‌دهنده‌ها هستند، دسته دوم مصرف‌کنندگان هستند. باید ببینید خدمات ما به چه شکلی بوده که آنها ترجیح دادند با اسنپ‌فود کار کنند و با استارتاپ دیگری کار نکنند. این مفهومش انحصار نیست.» مهدی نایبی، مدیرعامل الوپیک در همان پنل و در پاسخ به لطفی نظر متفاوتی داشت و گفت: «از زاویه دیگری باید به انحصار نگاه کرد، برای مثال باید پرسید آیا سیاست شما اجازه می‌دهد که بازیگر جدیدی وارد بازار شود و بتواند موفق عمل کند. برای نمونه اسنپ‌باکس هم قصد داشت همین سیاست را در برابر الوپیک اجرا کند اما ما جلوی آن را گرفتیم و اجازه ندادیم این اتفاق بیافتد.»
اما خطر انحصارگرایی برای کسب‌وکارها چیست که این روزها تا این اندازه بحث آن داغ شده است؟ مهرداد شاملو، مدیرعامل ورزش 3 با تاکید بر این موضوع که انحصار باعث کوچک شدن بازار می‌شود می‌گوید: «در اکوسیستم استارتاپی دیدگاه‌های متفاوتی نسبت به موضوع انحصار وجود دارد. انحصار باعث می‌شود بازار استارتاپ‌ها و بیزنس‌ها، کوچک و در طولانی‌مدت به آنها خسارت وارد شود. در چنین وضعیتی اگر حتی تیم انحصارگر کیفیت کار خوبی هم داشته باشد، در مجموع نمی‌تواند به نقطه بهینه بازار دست پیدا کند.»
مطالب مرتبط:
-
اتهام انحصارگرایی؛ این‌بار علیه اسنپ فود
-
اختلاف‌نظر استارتاپ‌ها بر روی مفهوم انحصار
-
انحصار در اکوسیستم استارتاپی: چه باید کرد؟
-
شهرداری، سرانجام اسنپ و تپسی را زرد کرد!
خطر انحصارگرایی برای اکوسیستم استارتاپی
علیرضا صادقیان، مدیرعامل هلدینگی که چیلیوری یکی از استارتاپ‌های آن است اعتقاد دارد نه تنها اکوسیستم استارتاپی که صنعت تکنولوژی دچار انحصار شده است. صادقیان که پیشتر تاکید کرده بود انحصارگرایی یعنی مرگ اکوسیستم استارتاپی، معتقد است انحصار زمانی شکل می‌گیرد که شرکتی بخش بزرگی از بازار یا تمام یک صنعت را در اختیار بگیرد. صادقیان می‌گوید: «اکوسیستم استارتاپی ایران نوپاست و باید مواظب انحصار باشد. صنعت تکنولوژی، صنعتی به سرعت در حال رشد است و به شدت در معرض مفهوم انحصار قرار دارد. هر شرکتی با پول زیاد و ابزارهای دیگر، نبض هر صنعتی را در دست بگیرد، در بلندمدت می‌تواند اثرات زیان‌باری در اقتصاد داشته باشد. به نظر من لازم است که نهادهای نظارتی در اکوسیستم استارتاپی و صنعت تِک این موضوع را به خوبی رصد و از رشد انحصارگرایی در اکوسیستم جلوگیری کنند. نباید فراموش کنیم مبارزه با انحصار لازمه رشد صنعت تک و استارتاپ‌ها در بلندمدت است.»
اما یکی از نقدهایی که این روزها در موضوع انحصارگرایی به کل اکوسیستم استارتاپی کشور وارد می‌شود، کوچک بودن بازار آنلاین ایران است. بسیاری اعتقاد دارند این اکوسیستم هنوز آنقدر بزرگ نشده که کسی بخواهد نگران شکل‌گیری انحصار در آن باشد. اگرچه عده دیگری می‌گویند اگر خشت اول کج گذاشته شود، اکوسیستم تا ثریا این کجی و ناراستی را با خود به ارث خواهد برد. عطا خلیقی، بنیان‌گذار اجاقک است و یکی از کسانی است که اعتقاد دارد حوزه خرید آنلاین بسیار کوچکتر از آن است که بتوان از مفهوم انحصار برای آن استفاده کرد. خلیقی می‌گوید: «اکوسیستم استارتاپی ایران بسیار کوچک است و تنها وقتی سهم بزرگی از یک بازار متعلق به یک شرکت باشد، شاید بشود از انحصار نام برد. به نظر من مفهوم انحصار در اقتصاد با آنچه در اکوسیستم استارتاپی کوچک ما جریان دارد، فاصله بسیاری دارد. در حال حاضر در این بازار کوچک، کسب‌وکارهایی که سهم زیادی از بازار را دارند می‌خواهند با ارائه خدماتی یا به شیوه‌های خاصی این سهم را حفظ کنند که همین موضوع باعث اختلافاتی شده است. من فکر می‌کنم این موضوع جدید است و باید با یکدیگر گفتگو و آن را حل کنیم. »
انحصار یعنی قرارداد شرکت‌ها با مشتریان به شکلی باشد که آنها اجازه نداشته باشند با کسب‌وکار دیگری کار کنند و بازار صرفا در دست یک رقیب بماند. این تعریفی است که رضا اربابیان، بنیان‌گذار شیپور از مفهوم انحصار می‌دهد. اربابیان می‌گوید: «همیشه انحصار باعث پیروزی نیست در بعضی مواقع باعث شکست می‌شود . به به هر صورت، انحصار رقابت ناسالمی است.»
برای استارتاپ‌ها که در بیزنس‌مدل‌ها و ساختارهای تجاری‌شان، رشد مفهومی کلیدی است، هر مانع داخلی یا بیرونی که سدی در برابر این رشد شود، یک عامل خطرناک تلقی می‌شود. چه این مانع در ذات یا فرآیندهای خود کسب وکار نهفته باشد چه در روش‌هایی که رقبا برای دور کردن آنها از سهم بازار در پیش گرفته باشند. این شاید مهم ترین دلیلی است که استارتاپ‌ها برخلاف کسب‌وکارهای سنتی حساسیت بالایی به انحصارگرایی دارند و در برابر آن دست به دامن نهادهای نظارتی و حاکمیتی می‌شوند. آنگونه که علیرضا اشکان، هم‌بنیان‌گذار آلونک می‌گوید انحصار زمانی اتفاق می‌افتد که بازیگران جدید به دلیل موانع ایجاد‌شده تحت هیچ شرایطی نتوانند سهمی از بازار داشته‌باشند.
و این همان تاکیدی است که احتمالا امروز چیلیوری در مستند دادخواهی در شورای رقابت بر آن تاکید خواهد کرد. باید منتظر ماند و دید رای امروز چه تاثیری بر سرنوشت اکوسیستم استارتاپی ایران و مفهومی به نام انحصار در این فضا خواهد گذاشت. رایی که شاید یک بار دیگر شکایت تپسی از اسنپ را هم به جریان بیندازد.