نفس‌های به شماره افتاده‌ی‌‌‌ تجارت اجتماعی

روزهای آخر تابستان امسال در پی اعتراضات مردمی به مرگ مهسا امینی و بعد از گذشت دو سال و اندی از قطعی گسترده اینترنت در آبان ۱۳۹۸، اینترنت دوباره با محدودیت‌هایی مواجه شد. در پی این محدودیت‌ها اپلیکیشن‌هایی نظیر واتس‌اپ، اینستاگرام، لینکدین، اسکایپ، وایبر وiMessage فیلتر و از دسترس خارج شدند.

علاوه بر اینها از روز پنجشنبه پروژه طرح صیانت که از مدت‌ها پیش زمزمه اجرایی‌شدن آن به گوش می‌رسید، در ساعات مشخصی از روز اجرایی شده و در این روزها به غیر از وب‌سایت‌ها و اپلیکیشن‌های داخلی هیچ‌گونه ارتباطی با فضای بین‌المللی امکان‌پذیر نیست.

این وضعیت به غیر از ایجاد محدودیت در ارتباطات آزاد، کابوس همیشگی کسب‌وکارهای کوچک و متوسطی بود که «اینترنت» شریان اصلی تنفس آنهاست. کسب‌وکارهایی که حتی در بدترین شرایط اقتصادی، تجارت الکترونیک را راهی برای ادامه حیات یا حتی تولد خود دیده بودند، چند روزی است که از پا افتادن خود را به نظاره نشسته‌اند و در ازای مطالبات خود این پاسخ را از عیسی زارع‌پور، وزیر ارتباطات گرفتند: «اغتشاشگران باید پاسخگوی خسارت کسب‌وکارهای مجازی باشند.»

خسارت ۵۰ میلیون ‌تومانی به هر فروشگاه اینترنتی در هفته گذشته

در همین راستا در ادامه این گزارش به آماری که کم‌وبیش از کسب‌وکارهای این حوزه منتشر می‌شود، پرداخته‌ایم. به گفته پشوتن پورپزشک، مدیرعامل پادرو، از زمان شروع قطعی‌ها و فیلترینگ، مجموع فروش ۱۰ فروشگاه اول پادروشاپ که زیرساخت فروش آنلاین برای فروشندگان شبکه‌های اجتماعی را ایجاد می‌کند، با ۸۷ درصد کاهش روبه‌رو بوده و هر یک از این فروشگاه‌ها تنها طی یک هفته گذشته دچار دست‌کم ۵۰ میلیون تومان خسارت مالی شده‌اند.

پورپزشک در پاسخ به خبرنگار راه پرداخت توضیح داد: «طی دو روز (آخرین پنجشنبه و جمعه شهریورماه یعنی زمانی که محدودیت دسترسی روی این شبکه ایجاد شد)، بازدید از فروشگاه‌های اینستاگرامی فعال در پادروشاپ ۹۷ درصد کاهش پیدا کرد و با کاهش بازدید، فروش‌ این فروشگاه‌ها نزدیک به صفر شد.»

او با بیان اینکه این اولین‌بار نیست که این‌گونه از محدودیت‌ها باعث کاهش فروش و بازدید فروشگاه‌های اینستاگرامی می‌شود، توضیح داد: «مردادماه سال جاری هم با قطع یک‌روزه دسترسی به اینترنت که گفته شده بود به‌دلیل مشکلات زیرساختی است، فروشگاه‌های فعال اینستاگرامی طی یک روز ۳۵ درصد از بازدید و بین ۱۰ تا ۵۰ درصد فروش خود از طریق اینستاگرام را از دست دادند.»

مدیرعامل پادرو توضیح داد: «در آن زمان در توییتر پادرو هم اعلام کردیم که با وجود رشد ۲۵درصدی تعداد فروشندگان فعال در پلتفرم پادروشاپ، در مرداد مجموع فروش انجام‌شده توسط فروشندگان در پادرو فقط ۱۰ درصد رشد کرد؛ این در حالی بود که با بررسی تک‌به‌تک ۱۰ فروشگاه برتر در تیرماه و مقایسه بازدید همان فروشگاه‌ها در مردادماه، بازدید آنها تا ۳۵ درصد کاهش یافت. این کاهش با وجود افزایش فعالیت‌های بازاریابی این فروشگاه‌ها از ابتدای مرداد با شروع اختلالات اینترنت همزمان بود.»
به گفته پورپزشک طبق بررسی‌های پادرو، در مردادماه ۴۰۰ هزار فروشگاه فعال ایرانی در اینستاگرام مشغول به فعالیت بودند که معیشت‌شان از طریق این پلتفرم تأمین می‌شود.

وعده کوچ به جایی که وجود ندارد

از زمان زمزمه اجرایی‌شدن طرح صیانت در ایران و ملی‌شدن اینترنت یکی از پاسخ‌های همیشگی مسئولان به کسب‌وکارهای فعال در پلتفرم‌هایی نظیر اینستاگرام که در صورت ملی‌شدن اینترنت رسماً از پا می‌افتادند، این بود که زمینه فعالیت کسب‌وکارهای آنلاین در پلتفرم‌های مشابه داخلی فراهم می‌شود. در همین راستا مدیرعامل پادرو در پاسخ به سؤال خبرنگار راه پرداخت مبنی بر امکان استفاده کسب‌وکارهای آنلاین از پلتفرم‌های داخلی توضیح داد: «در شرایط کنونی، این امر امکان‌پذیر نیست؛ چراکه اساساً زیرساخت و امکانات کافی برای رشد کسب‌وکارها بر بستر این پلتفرم‌ها وجود ندارد.»

آمار منتشرشده از اوضاع کسب‌وکارهای آنلاین در شرایط قطعی اینترنت و فیلترینگ اینستاگرام بسیار نگران‌کننده است. طبق گزارشی که پیش‌تر در راه پرداخت منتشر شد، کسب‌وکارهای خردی که به غیر از اینستاگرام راه دیگری برای فروش محصولات خود و کسب درآمد نداشتند، آسیب بیشتری دیده‌اند و کسب‌وکارهایی که علاوه بر صفحه اینستاگرامی از طریق وب‌سایت و اپلیکیشن هم فعالیت می‌کنند، وضعیت بهتری نسبت به سایرین دارند.

دسترسی افراد به اینترنت به‌دلیل پیوندی که با حقوق و آزادی‌های افراد و تأمین منافع و نیازهای آنان دارد، به یکی از موضوعات مهم در حوزه حقوق ارتباطات تبدیل شده است. این در حالی است که با وجود ضریب نفوذ بالای اینترنت در کشور در نظام حقوقی ما وضعیت این حق چندان روشن نیست و در شرایطی مثل وضعیت حال حاضر، اینترنت به‌راحتی محدود می‌شود.

طبق گزارش‌های مرکز آمار، ۶۵ درصد افراد بالای ۱۵ سال ایرانی عضو شبکه‌های اجتماعی هستند و ۲۰ درصد از آنها از این طریق کسب درآمد می‌کنند. مؤسسه پژوهشی بتا نیز تعداد کسب‌وکارهای اینستاگرامی در ایران را یک میلیون و ۷۰۰ هزار کسب‌وکار تخمین زده و گفته درآمد ۹ میلیون نفر به‌صورت مستقیم به اینستاگرام وابسته است.
علاوه بر کسب‌وکارهایی که مستقیماً در فضای آنلاین فعالیت می‌کنند، با ایجاد محدودیت در اینترنت بسیاری از کسب‌وکارهایی که درآمد خوبی از تبلیغات در این فضا داشتند با مشکلات اساسی مواجه شده‌اند.

ضرر و زیان کسب‌وکارها از مسیرهای مختلف

امیر حق‌رنجبر، مدیرعامل لندو نیز در گفت‌وگو با راه پرداخت اعلام کرد که از زمان ایجاد محدودیت در اینترنت آمار درخواست‌های جدید دریافت وام و اعتبار ۵۰ درصد کاهش داشته است. به گفته او آمار پرداخت اقساط هم تا حدودی تحت ‌تأثیر قرار گرفته و کاهش ۱۰ درصدی داشته است.

مدیرعامل لندو با بیان اینکه روند کاهشی ثبت درخواست جدید در لندو دو دلیل عمده دارد، توضیح داد: «بخشی از روند کاهشی ثبت درخواست جدید در لندو مربوط به قطعی اینترنت بین‌المللی است و دلیل دیگر آن این است که در حال حاضر تقریباً تمام فعالیت‌های تبلیغاتی ما در لندو متوقف شده است. سیاست ما در شرایط فعلی جامعه، فیلترینگ شبکه‌های اجتماعی و توقف فعالیت بسیاری از صفحات در شبکه‌های اجتماعی نظیر اینستاگرام از دلایل عمده کاهش فعالیت‌های تبلیغاتی ماست.»

حتی اگر حقوق همه افرادی را که خواهان دسترسی به اینترنت بین‌المللی هستند، نادیده بگیریم و با عینک کسب‌وکاری به ماجرا نگاه کنیم، آمار منتشرشده از خسارات وارده به کسب‌وکارهای دیجیتال در همین مدت ۱۴ روز و نظرات کارشناسان حوزه اقتصاد دیجیتال در خصوص عدم امکان انتقال کسب‌وکارهای تجارت الکترونیک به پلتفرم‌های داخلی نشان می‌دهد که در صورت تداوم شرایط فعلی، کسب‌وکارهای اینترنتی زیادی هستند که شانس چندانی برای زنده ماندن نخواهند داشت. آن‌وقت اقتصاد دیجیتال می‌ماند و وعده و وعیدهای سهم ۱۰درصدی در تولید ناخالص داخلی کشور.