کارخانه نوآوری آزادی: یک تاریخچه مختصر

نگاهی به داستان کارخانه نوآوری آزادی که حمایت‌ها از آن زود به سر رسید

اگر داستان در یکی از شهرک‌های صنعتی یا در کارخانه‌ای لبنی اتفاق افتاده بود شاید نمی‌توانست خیلی یک سوژه خبری داغ محسوب شود. اما قطع شدن برق کارخانه نوآوری آزادی تهران آن ‌هم به مدت 4 روز یک سوژه داغ است. کارخانه‌ای جنب مترو بیمه روبه روی فرودگاه مهرآباد که روزی می‌خواست سیلیکون‌ولی ایران باشد اما این روزها زورش به اداره برق منطقه هم نمی‌رسد.

چرا برق کارخانه نوآوری آزادی رفت؟

در 4 روزی که برق کارخانه نوآوری قطع شده بود گمانه‌زنی‌های مختلفی در توییتر و بیشتر توسط نیروها و مدیران استارتاپ‌های مستقر در این کارخانه مطرح شد. حدس و گمان‌هایی که با تاکید بر ضرر و زیان چند ده میلیاردی شرکت‌های مستقر در این فضا مدام تکرار می‌کردند کسی که کنتور را پرانده احتمالا شناختی از تعداد شرکت‌ها و آدم‌هایی که کار و زندگی‌شان در این فضا بوده نداشته است.

گمانه‌زنی اصلی که در نهایت توسط مدیر این کارخانه تایید شد هم این بود: برخی از شرکت‌های بزرگ مستقر در سوله‌های اصلی پول برق خود را پرداخت نکرده‌اند و به همین دلیل اداره برق منطقه (کوی بیمه) برق کل کارخانه را قطع کرده است.

دقیق‌تر اینکه مهدی عظیمیان، مدیر کارخانه نوآوری در جواب یکی از توییت‌های اعتراضی نوشت: «دلیل قطعی برق، عدم همکاری مناسب برای پرداخت هزینه‌های مصرفی کارخانه از جانب بهره‌داران (استارتاپ‌ها و شرکت‌های مستقر در این فضا) است که گاهی باعث بروز این مشکلات می‌شود. جالب است هر بار هم تذکر می‌دهیم که نتیجه عدم همکاری، قطع انشعابات از طرف ادارات برق و آب است کسی این تذکرها را جدی نمی‌گیرد.»

رقم بدهی به اداره برق اعلام نشده اما گفته می‌شود بدهی اداره برق پرداخت شده و اگرچه با تاخیر برق کارخانه دوباره راه افتاده است. رضا کلانتری‌نژاد مدیرعامل شرکت هم‌آوا این خبر را با ارسال عکسی از چراغ‌های روشن برج اصلی کارخانه در اینستاگرم خود داده و با لحنی اعتراض‌آمیز از رخ دادن چنین اتفاقی ابراز تاسف کرده بود.

اعتراض‌ها اما در توییتر بالا گرفته و استارتاپی‌‌ها با اشاره به قول و قرارها و حمایت‌هایی که معاونت علمی وعده آن‌ها را به استارتاپ‌های مستقر در این کارخانه داده بود این ایده را مطرح کرده‌اند که احتمالا در پایان عمر دولت و معاونت‌های مختلف آن، دیگر استارتاپ‌ها برای کسی جذابیتی ندارند. کاربری هم با اشاره به بازپرداخت بدهی این کارخانه نوشت: «‏جریان قطعی برق کارخانه نوآوری آزادی یادتونه؟ بدهی پرداخت شده، اما اداره برق منطقه نمی‌خواد برق و وصل کنه! فکر کن، نمیخوان برق یکی از بزرگترین اکوسیستم‌های استارت‌آپی خاورمیانه رو وصل کنن! دو سه هزار نفری دارن نون درمیارن این‌جا، همین خسته نباشید.»

تاریخچه کارخانه نوآوری آزادی: از کارخانه الکترودسازی آما تا پاتوق بزرگ استارتاپ‌ها

کارخانه نوآوری بیش از اینکه یک کارخانه باشد، فضایی است برای شرکت‌های نوآور و استارتاپ‌های تهران. یک لوکیشن خاص بیزنسی که از سال 96 راه افتاده و داستان جالبی هم دارد. کارخانه‌ای که اگرچه این روزها کارخانه نیست اما روزگاری با برند کارخانه الکترودسازی آما، یکی از کارخانه‌های پیشرو و موفق شهر تهران بوده است.

کارخانه‌ای که سال‌ها با انتقال آن به بیرون شهر تهران، فضای اولیه و قدیمی‌اش راکد مانده و به چیزی شبیه خرابه تبدیل شده بود تا اینکه در سال 96 سعید رحمانی، بنیان‌گذار شرکت سرآوا با مالک آما یعنی اکبر علیزاده‌راد وارد مذاکره می‌شود تا سوله‌های مخروبه کارخانه آما تبدیل به پاتوقی برای استارتاپ‌های تهرانی شوند.

علیزاده که آن زمان 93 ساله و از پیشکسوتان و بزرگان صنعت جوشکاری بوده با این ایده همراهی می‌کند تا آما تبدیل به کارخانه‌ای برای استارتاپ‌ها شود. ایده رحمانی چیزی شبیه به سلیکون ولی در سانفرانسیکو بوده. یک مکان واحد و بزرگ در مرکز تهران که می‌خواست به نوعی هاب استارتاپی ایران شود.

ایده‌ای جذاب که البته یک مدعی جدی داشته: معاونت علمی و فناوری ریاست جمهوری که ایده پارک علم و فناوری‌اش در شهر پردیس با جان گرفتن چنین مکانی زیر سوال می‌رفت. پارک پردیس به علت دوری از شهر تهران، دردسرهای رفت و آمد هرروزه مدیران و کارکنان شرکت‌های مستقر در آن و از همه مهم‌تر، زیرساخت‌های نه چندان آماده‌اش؛ باعث شده بود تا با استقبال استارتاپ‌ها روبه رو نشود و حتی بسیاری از شرکت‌های استارتاپی و دانش‌بنیانی که از ابتدای دهه 90 در این پارک مستقر شده بودند کم کم در حال تخلیه آن و بازگرداندن دفاتر خود به شهر تهران باشند.

در نهایت سرآوا و معاونت علمی ریاست جمهوری در کارخانه نوآوری با هم شریک می‌شوند تا این کارخانه به هاب استارتاپی تهران تبدیل شود. ایده کارخانه با استقبال استارتاپی‌ها مواجه و شرکت هم‌آوا که زیرمجموعه سرآوا شکل گرفته بود کارگزار و مجری اداره آن می‌شود. در حال حاضر از نظر حقوقی، کارخانه نوآوری آزادی یکی از شاخه‌های اقماری پارک پردیس است اما اداره آن با اختیارات و راهبری هم‌آوا (سرآوا) انجام می‌شود.

آینده مبهم میراث رحمانی-علیزاده‌راد

کارخانه نوآوری آزادی 18 هزار متر مربع وسعت دارد، 10 سوله 1000 متری دارد که شرکت‌ها و استارتاپ‌های بزرگی چون سیناژن، علی‌بابا و کاراهلث و… در آن‌ها مستقر هستند و 4500 متر فضای اداری دارد و در مجموع در ساختمان‌های بازسازی‌شده‌ای که روزگاری الکترودهای جوشکاری تولید می‌شد حالا بیش از 250 تیم استارتاپی و شرکت نوآور و بیش از 1000 نفر مشغول کار و ایده‌پردازی هستند.

سوال مهمی که با نزدیک شدن به پایان عمر دولت فعلی و آمدن دولتی تازه در ابتدای سال 1400 ذهن استارتاپی‌ها را به خود مشغول کرده این است که سرنوشت میراث سعید رحانی و اکبر علیزاده راد چه خواهد شد.

اگرچه مدیر فعلی کارخانه نوآوری تنها به پیشنهاد و توصیه به صرفه‌جویی قناعت کرده و گفته به افرادی که در این کارخانه کار می‌کنند توصیه می‌کنم که هر پیشنهادی برای بهبود وضعیت و کاهش مصرف برق و آب دارند ارایه کنند اما سکوت معاونت علمی ریاست جمهوری و شرکت‌ سرآوا که بانی این کارخانه نوآوری بوده‌اند اینگونه تعبیر شده که در روزهای پایانی دولت و در روزهایی که سرآوا به فکر اگزیت (خروج) از اکوسیستم استارتاپی با وارد کردن استارتاپ‌هایش به بورس است احتمالا دوباره هم شاهد چنین اتفاق‌هایی خواهیم بود.

همین دو سال پیش وعده رشد و حمایت‌ از کارخانه نوآوری، پز دادن با آن و بازدید مکرر هیئت‌های سیاسی و اقتصادی از «سیلیکون ولی ایران» یک خبر پرتکرار بود اما به نظر می‌رسد آن دوران خوش تمام شده و این روزها حتی مدعیان محلی چون اداره آب و برق کوی بیمه هم برای این کارخانه و استارتاپ‌هایش شاخ و شانه می‌کشند و هر وقت اراده کنند می‌توانند کنتورها را قطع کنند!