آیا دوران رکود استارتاپ‌ها آغاز شده؟

دفتر مرکزی شرکت Fast تولیدکننده نرم‌افزارهای تایید اعتبار آنلاین برای بازرگانان، در خیابان شلوغی در مرکز شهر سانفرانسیسکو قرار دارد. اتاق‌ها ساکت به نظر می‌رسند و یک تابلوی «برای اجاره» هم در بالای یکی از پنجره‌ها آویزان است. شرکت Fast در جریان رویدادی در سال گذشته، اقدام به جذب سرمایه کرد. این شرکت در فاصله سال‌های 2019 تا 2021 توانست 125 میلیون دلار سرمایه جذب کند که بعضی از آنها از طریق باهوش‌ترین سرمایه‌گذاران سیلیکون‌ولی در شرکت‌هایی مانند کلینر پرکینز (Kleiner Perkins) و ایندکس ونچرز (Index Ventures) انجام شدند. سپس در ماه آوریل این شرکت با از دست دادن بخش قابل‌توجهی از نقدینگی خود‌ و عدم جذب سرمایه، ورشکست شد. سقوط شرکت Fast، نشان از گذر دوره بلندمدت رونق استارت‌آپ‌ها و نیاز به یک اصلاح فوری در این اکوسیستم دارد. افزایش تورم، بحران زنجیره تامین و جنگ در اوکراین، موجی از بی‌ثباتی را به دنبال دارند که این روزها اقتصاد جهان را تحت تاثیر قرار داده است. حالا شرکت‌های تکنولوژی جوان به سختی در تلاش هستند تا بتوانند سود و ارزش بازار خودشان را حفظ کنند. با این حال شرایط حاکم بر اقتصاد و به خصوص افزایش نرخ بهره می‌تواند بر آینده این شرکت‌ها تاثیر قابل‌توجهی بگذارد؛ تا جایی که بسیاری از فعالان باتجربه سیلیکون‌ولی آن را به اصابت نارنجک‌ بزرگی به بازار محصولات و خدمات تکنولوژی تعبیر می‌کنند. این موج همزمان در حال نفوذ و انتقال به صنعت سرمایه‌گذاری خطرپذیر هم هست؛ بخشی که سعی دارد به عنوان پرورش‌دهنده و تغذیه‌کننده ایده‌ها شناخته شود.

آغاز دوره رکود اکوسیستم استارتاپی

افت و رکود استارتاپی آغاز می‌شود تا دوره خودش را بگذراند. سرمایه‌گذاران به شرکت‌های زیرمجموعه خودشان هشدار می‌دهند تا این شرکت‌ها دست‌کم تا پایان سال 2025 سرمایه خودشان را حفظ کنند. بسیاری از شرکت‌ها در انجام این کار شکست می‌خورند و همان راهی را می‌روند که شرکت Fast رفت. شرکت‌های دیگر ثابت قدم‌تر پیش می‌روند؛ حتی ممکن است بعضی از شرکت‌ها در همین دوره موفق شوند و پیشرفت کنند، چون بنیان‌گذاران‌شان یاد می‌گیرند که چطور از ظواهر و مسائل غیرضروری بگذرند و بیشتر روی کسب‌وکار اصلی متمرکز شوند. وقتی گرد و خاک فرو بنشیند، صحنه اکوسیستم استارتاپی جهان چهره متفاوتی خواهد داشت و احتمالا سالم‌تر و ایمن‌تر خواهد بود. این دوره رکود قریب‌الوقوع بعد از چند سال رونق سرمایه‌گذاری خطرپذیر می‌آید. سرمایه‌گذاران غیرسنتی به سمت استارتاپ‌های جسور و اهل خطر می‌روند؛ سرمایه‌گذارانی از قبیل بازوهای سرمایه‌گذاری شرکت‌های بزرگی همچون سیلزفورس و اکسون‌موبایل و صندوق‌های تامینی نیویورک؛ سرمایه‌گذارانی متنوع که به عنوان قلب تپنده سیلیکون‌ولی شناخته می‌شوند. این در حالی است که مراکز جدید تکنولوژی در سرتاسر جهان در حال ظهور هستند؛ از پکن در چین گرفته تا بنگلور در هندوستان.

در این میان اما هیچ سالی پررونق‌تر از سال 2021 نبوده است. بر اساس بررسی‌های انجام شده توسط شرکت تحقیقاتی CB Insights، استارت‌آپ‌های تکنولوژی در جهان توانستند در سال 2021 تا 621 میلیارد دلار سرمایه جذب کنند. این رقم تا دو برابر بیشتر از سال 2020 و 10 برابر بیشتر از سال 2012 بوده است. بعد از آن موسیقی متوقف شد. در ابتدا عرضه عمومی سهام شرکت‌ها بیش از هر چیز مورد توجه قرار گرفت. اما شاخص سهام نزدک که اغلب شرکت‌های تکنولوژی در آن هستند، از اوج خود‌ در ماه نوامبر تا 30 درصد کاهش پیدا کرده است. شرکت ارائه‌دهنده داده‌ PitchBook تخمین زده است که بیش از 140 شرکت متکی به سرمایه‌گذاری خطرپذیر که از سال 2020 وارد بورس آمریکا شده بودند، شاهد کاهش سرمایه بازارشان به کمتر از مجموع سرمایه‌هایش بوده‌اند که در طول عمرشان جذب کرده‌اند. شرکت آمریکایی سازنده خودروهای الکتریکی Faraday Future که بیش از سه میلیارد دلار سرمایه جذب کرده بود، حالا ارزش بازار 710 میلیون دلاری دارد. سوپر اپ سنگاپوری Grab هم تا پیش از ورودش به بازار سهام 14 میلیارد دلار سرمایه جذب کرده بود و در آن زمان ارزش بازار 40 میلیارد دلاری داشت، اما ارزش بازار آن در حال حاضر برابر 10 میلیارد دلار است.

سرمایه‌های رو به افول

فضای بی‌سروصدا و راکد حاکم بر تکنولوژی حالا در حال گسترش به بازارهای خصوصی هم هست. میزان جذب سرمایه در مقایسه با فصل دوم سال 2021 به سرعت کاهش پیدا کرده است. براساس آمار ارائه شده توسط PitchBook، در فاصله ماه‌های مارس تا مه ‌تعداد دورهای تامین و جذب سرمایه در آمریکا نسبت به همین دوره در سال گذشته میلادی‌ تا 7 درصد کاهش یافت. این میزان کاهش در آسیا تا 11 درصد و در اروپا تا 19 درصد بوده است. با این همه شرایط به وضوح بدتر از آمار و ارقام ارائه شده است. تاخیر در ارائه گزارش‌های مالی توسط شرکت‌ها خود گواه همین موضوع است که این شرکت‌ها هنوز چند ماه از واقعیت موجود عقب هستند. سرمایه‌گذاران خطرپذیر می‌گویند که این روزها به ندرت پیش می‌آید که قراردادی امضا و معامله‌ای انجام شود. استارت‌آپ‌های کمتری در فرآیند خروج قرار دارند و سرمایه‌گذاران خطرپذیر کمتری تمایل به سرمایه‌گذاری در استارت‌آپ‌ها دارند.

سکوت سرمایه‌گذاران بر ارزش بازار شرکت‌های خصوصی هم تاثیر گذاشته است. چنین موقعیتی معمولا به رکود سرمایه‌گذاری منجر می‌شود و شرکت‌ها را به سمت اعطای سهام در برابر جذب سرمایه یا اعمال تغییرات مدیریتی سوق می‌دهد. در نهایت جذب سرمایه کمتر و خروج کمتر باعث کاهش ارزش بازار استارت‌آپ‌ها می‌شود. بررسی‌های انجام شده توسط شرکت ارائه‌دهنده و تحلیلگر داده ApeVue نشان می‌دهد که شاخص 50 استارت‌آپ پرمعامله از زمان اوج‌شان در ماه ژانویه گذشته، تا 17 درصد کاهش یافته است. مجله اکونومیست بر اساس این داده تخمین می‌زند که سبد معاملاتی 12 استارت‌آپ بزرگ که در ابتدای سال جاری میلادی ارزش یک تریلیون دلاری داشت، حالا چیزی در حدود 750 میلیارد دلار ارزش دارد. البته آمارها نشان می‌دهند که ارزش شرکت‌های خصوصی حاضر در بازار ثانویه هنوز به اندازه شرکت‌های سهامی عام، سقوط نکرده است.

این روزها در اکوسیستم استارت‌آپی رشد سرمایه کارآمد، اسم رمز است. بر اساس اطلاعات منتشر شده توسط شرکت Brex که ارائه‌دهنده خدمات بانکی به استارت‌آپ‌هاست، متوسط نرخ هزینه‌کرد تمام انواع استارت‌آپ‌ها در یک سال گذشته کاهش یافته است؛ از جوان‌ترین استارت‌آپ‌ها گرفته تا بالغ‌ترین آنها. یکی از راه‌های کاهش هزینه در استارت‌آپ‌ها، تعدیل نیرو است. آمارهای ارائه شده توسط وب‌سایت Layoffs. fyi نشان می‌دهد که حدود 800 استارت‌آپ از نیمه ماه مارس گذشته، میزان پرداخت‌های خودشان را کاهش داده‌اند. اپلیکیشن تحویل کالای ترکیه‌ای Getir یکی از استارت‌آپ‌هایی است که تا حالا 14 درصد از نیروی کار خودش را تعدیل کرده است که رقمی بیش از چهار هزار نفر می‌شود. استراتژی رایج دیگر در چنین شرایطی صرف هزینه کمتر روی بخش بازاریابی است. شرکت تحلیل داده SensorTower در این زمینه بررسی‌هایی انجام داده است که نشان می‌دهند متوسط 50 استارت‌آپ بزرگ جهان از ماه ژانویه تا حالا چنین هزینه‌هایی را تا 43 درصد کاهش داده‌اند. در این میان استارت‌آپ‌های فعال در بخش‌هایی مانند تحویل کالا حتی بیش از این‌ها، هزینه‌های جاری را کاهش داده‌اند. در میان شرکت‌های بالغ، سه گروه بیشتر در معرض خطر قرار دارند؛ یک گروه شرکت‌های فعال در کسب‌وکارهای رقابتی مانند امنیت سایبری، تحویل کالا و فین‌تک هستند؛ گروه دوم شرکت‌های بدشانسی هستند که نتوانستند در سال 2021 و زمانی که سرمایه‌گذاران بخشنده و دست‌ودلباز بودند، سرمایه‌ای جذب کنند و در نهایت گروه سوم شرکت‌هایی هستند که حساسیت بیشتری نسبت به تقاضای مصرف‌کنندگان دارند.