با این اینترنت، استارتاپ‌ها خواهند مرد!
گزارشی از تاثیر قطعی اینترنت جهانی بر استارتاپ‌ها
در پی اعتراضات گرانی بنزین در کشور، نیمه شب شنبه 25 آبان اینترنت بین‌المللی به دستور شورای امنیت ملی قطع شد. موضوعی که واکنش‌های مختلفی را از سوی بخش‌های مختلف جامعه در پی داشت. اما یک بخش از جامعه اگرچه صدایش چندان رسا نبود ولی با دلایل فنی‌تر و متقن‌تر از خسارت‌های این قطعی به شدت گلایه‌مند و البته متضرر شده است.
کسب وکارهای آنلاین که حیات و ممات آنها وابسته به اینترنت است در این چند روز بیشترین آسیب ممکن را از این وضعیت دیده‌اند. وضعیتی که اگرچه نشانه‌هایی از گشایش در آن دیده می‌شود اما با آنچه نیاز و منظور این بیزنس‌هاست فاصله زیادی دارد. وضعیتی که هرچند فرصتی را برای عرض اندام اینترنت ملی به‌وجود آورد اما نشان داد استارتاپ‌ها بدون یک اینترنت فراگیر، پرسرعت و پایدار، چیزی بیش از وب‌سایت‌هایی کم‌رونق و بیزنس‌هایی شکننده نیستند.
استارتاپی‌ها این روزها به شدت گلایه‌مندند که وزیر جوان و مدیران جوانش چون امیر ناظمی و دیگر مدیران فناوری دولت چون سورنا ستاری آنها را تنها گذاشته‌اند. مدیرانی که در روزهای خوش استارتاپ‌ها در صف عکس گرفتن و پز دادن با آنها بودند حالا به کنج سکوت خزیده‌اند وآن‌ها را با یک مرگ تدریجی تنها گذاشته‌اند.
فراتر اینکه با دفاع ضمنی از کیفیت اینترنت داخلی، نمک بیشتری به زخم این کسب‌وکارها پاشیده‌اند. روز سه‌شنبه 28 آبان بود که محمدجواد آذری جهرمی، با دفاع نامحسوس از شبکه ملی اطلاعات گفت: «از ناراحتی مردم از قطع بودن اینترنت و مشکلات آن اطلاع دارم و به خودم نیز در این چند روز اجازه استفاده از اینترنت را ندادم، اما مردم قضاوت کنند که آیا خدمات داخلی آنها بر شبکه ملی دچار اختلال شده است یا خیر؟»
اگرچه با وصل بودن شبکه داخلی اینترنت می‌توان گفت که سخنان وزیر ارتباطات کاملا هم بیراه نبوده و کسب‌وکارهای آنلاینی مانند اسنپ، تپسی، کافه‌بازار و فیلیمو و… بعد از 24 ساعت از قطع اینترنت همگانی بر روی شبکه ملی در دسترس بودند و پیامک‌هایی را مبنی بر آزاد بودن فعالیتشان به کاربران خود ارسال کردند اما وضعیت سوی دیگر این بازار یعنی کاربران کاملا متفاوت بود و صحبت‌های وزیر صرفا یک سوی این ماجرا است. و مهم‌تر اینکه در سوی دیگر این وضعیت، استارتاپ‌ها نظرات متفاوتی دارند. آنها معتقدند تا زمانی که کاربران بر روی شبکه ملی فعالیتی نداشته باشند در دسترس بودن سایتشان نتیجه مطلوبی نخواهد داشت.
مردم اینترنت را با گوگل می‌شناسند
شایان شلیله، دبیر انجمن صنفی کسب‌وکارهای اینترنتی تهران معتقد است که بیشتر مردم اینترنت را با دسترسی به گوگل می‌شناسند. او می‌گوید: «از این‌رو زمانی‌که گوگل فیلتر می‌شود، می‌گویند اینترنت نداریم. بر همین اساس کاربران با جستجو در گوگل هدف مورد نظر خود را پیدا کرده و کم پیش می‌آید که آدرس یک سایت را در آدرس‌بار تایپ کنند. بنابراین در دسترس بودن سایت کسب‌وکارها در بستر اینترنت ملی فایده‌ای برایشان ندارد.» او معتقد است بخش بزرگی از زیرساخت‌های استارتاپ‌ها در خارج از ایران هستند. و حتی اگر استارتاپ‌ها بخواهند این زیرساخت‌ها را به ایران منتقل کنند این کار یک هفته‌ای و به‌راحتی ممکن نیست و با مشکلات زیادی همراه است.
سقوط فروش 15 میلیونی به 50 هزار تومان
محمد رهی، بنیان‌گذار دو استارتاپ زودشور و داروخانه آنلاین با ارائه آمار از یک استارتاپش در هفته گذشته می‌گوید: «درست است که سایت‌هایمان بر بستر شبکه ملی در حال فعالیت است اما درآمد داروخانه آنلاین از روزی 12 تا 15 میلیون به 500 هزار تومان رسیده است. این آمار ناکارآمد بودن این بستر را نشان می‌دهد. از طرفی فعالیت‌های استارتاپ‌های مانند تپسی و اسنپ بر پایه برندشان است. باید درنظر گرفت که همه استارتاپ‌ها تپسی و اسنپ نیستند و مردم وقتی برای دسترسی به برخی نیازهایشان مانع جدی به وجود آید آنها را کنار می‌گذارند اما برخی نیازها مانند حمل‌و‌نقل را سعی می‌کنند به هر طریقی شده مرتفع کنند. مردم با جستجو کردن و عادت‌هایی که در ده سال گذشته شکل گرفته به نیازهایشان در فضای وب پاسخ می‌دهند.
از این‌رو بدون اینترنت بین‌المللی باید فاتحه استارتاپ‌ها و هر کسب‌وکار آنلاینی را در اقتصاد کشور خواهند. این وضعیت برای کشوری که در معرض شدیدترین تحریم‌هاست یک خودتحریمی دیگر است که باید فورا آن را برطرف کرد. انتظار ما از وزیر جوان این است که بیشتر از اینترنت ملی، مدافع اقتصاد ملی باشد!»
افت 90درصدی زرین‌پال
اما دامنه محدودیت‌ها در حوزه استارتاپ‌های فین‌تک هم خیلی جدی‌تر و هم خیلی تاثیرگذارتر بود. مصطفی امیری، مدیرعامل استارتاپ زرین‌پال، که در حوزه خدمات پرداخت آنلاین فعالیت می‌کند می‌گوید: «شاید به ظاهر از روز دوم محدودیت اینترنت دیگر اختلالی در ارائه سرویس شرکت ما وجود نداشت امازرین‌پال با افت شدید تراکنش و درآمد روبرو شده است. در حال حاضر حدود 106هزار کسب‌وکار اینترنتی از خدمات پرداخت زرین‌پال استفاده می‌کنند. در روزهای اول قطعی اینترنت، گردش روزانه 15تا 16 میلیاردی این کسب‌وکارها به 400 تا 500 میلیون تومان کاهش پیدا کرد.
همچنین 130 تا 150 هزار تراکنش در روز به 5تا 6 هزار تراکنش رسید که روز سوم قطعی اینترنت با توجه به کمرنگ شدن اختلالات داخلی به 12 تا 13 هزار تراکنش رسید. این عدد 10 درصد تراکنش روزانه در حالت عادی زرین‌پال است. نکته‌ای که حائز اهیمت است این است که شاید زرین‌پال و کسب‌وکارهای مشابه و بزرگ بتوانند برای دو ماه این شرایط را مدیریت کنند. اما کسب‌وکارهای خرد دچار خسارت‌های جبران‌ناپذیری می‌شوند. چه بسا بعضی از آنها در این میان از بین می‌روند.»
او به دنبال مقصر گشتن برای جبران ضرر و زیان‌های وارد بر کسب‌وکارها را کاری بیهوده می‌داند و می‌گوید: «واقعیت این است که تصمیمی بر محدود شدن اینترنت گرفته‌شده است و کاری هم نمی‌توان کرد. اما می‌شد با اطلاع‌رسانی از قبل به کسب‌وکارها از ضرر آن تا حدی جلوگیری کرد. هرچند که به نظر من می‌شد با سعه‌صدر بیشتر تصمیم بهتری گرفت.»
سرمایه‌گذارهای استارتاپی را ترساندیم!
رضا الفت نسب عضو هیئت مدیره اتحادیه کسب‌وکارهای مجازی با اشاره به نوع ضرر و زیان‌ها وارده بر استارتاپ‌ها می‌گوید: «ضرر و زیانی که قطعی اینترنت بر روی این اکوسیستم داشته است تنها مادی نبوده و بخش بزرگی از این زیان‌ها معنوی است. مدتی است که میزان و تعداد سرمایه‌گذاری خارجی در ایران و سرمایه‌گذاری خطرپذیر بسیار کم شده است و ما به‌دنبال آن بودیم که زمینه را برای وورد سرمایه‌گذارها فراهم و آنها را برای سرمایه‌گذاری بر روی استارتاپ‌ها ترغیب کنیم. اما باتوجه به اتفاقات اخیر، دیگر بعید به‌نظر می‌رسد که به‌راحتی سرمایه‌گذاری بر روی این کسب‌وکارهای نوپا انجام شود. درواقع تنها بخش مادی نیست که دچار ضرر و زیان شده است بلکه این ابعاد هم باید درنظر بگیریم.»
الفت‌نسب در ادامه می‌گوید: «این اتفاقات باعث شده است که فروش بسیاری از استارتاپ‌ها در شهرها و روستاها متوقف شود و ضرر و زیان بسیاری ببینند. مورد بسیار مهم این است که مسئولین باید زمینه‌ای را فراهم کنند تا در صورت بروز هر نوع مشکلی بستر فعالیت استارتاپ‌ها با مشکل مواجه نشود و دیگر شاهد زیان‌های این چنینی برای این کسب‌وکارها نباشیم. نباید یک تصمیم موجب توقف رشد استارتاپ‌های ایرانی شود.»
الفت‌نسب با اشاره به فرهنگ‌سازی و آماده ساختن زیرساخت‌های مناسب برای استارتاپ‌های داخلی می‌گوید: «با توجه به قطع اینترنت بین‌المللی و در دسترس نبودن گوگل، موتور جستجو پارسی‌جو نیز فعال بود. اما به علت نبود زیرساخت مناسب برای این استارتاپ نتوانست خدمات خوبی را در این مدت ارائه دهد. اگرچه بنیان‌گذار پارسی‌جو ادعا کرده سرورهای لازم برای ارائه درست خدمات را در اختیار آنها قرار نداده‌اند.»
موتورهایی که ریپ زدند
در همین راستا نغمه عقیلی، بنیان‌گذار استارتاپ استاد سلام می‌گوید: «استفاده از یک موتور جستجو چه داخلی چه خارجی یک مسئله خلق‌الساعه نیست که انتظار داشته باشیم مردم یک‌شبه از گوگل دست بکشند به پارسی‌جو روی بیاورند.» او معتقد است قطعی اینترنت کاملا بدون اطلاعات قبلی صورت گرفته و هیچ کسب‌وکاری برای این وضعیت آمادگی نداشته است.
عقیلی می‌گوید: «اگر دولت به‌هر دلیلی می‌خواهد اینترنت را قطع کند بهتر است قبل از این کار، اعلام کند تا همه استارتاپ‌ها و کسب‌وکارها خودشان را آماده کنند. حالا ما چگونه می‌توانیم اعتمادی که در 6 سال به‌وجود آوردیم را برگردانیم. ما باید هزینه معلمان را پرداخت کنیم تا خسارات آنها جبران شود. اما چه کسی خسارت ما را جبران خواهد کرد؟ من احساس می‌کنم خانه‌ام آتش گرفته است و هیچ‌کس نیست به مدیر چنین کسب و کاری کمک کند.»
ضربه‌ای کشنده به استارتاپ‌های ارزآور
استارتاپ‌های ایرانی که در فضای بین‌المللی کار می‌کنند نمونه‌های دیگری از کسب‌وکارهای آنلاینی هستند که از محدودیت‌های اینترنت؛ مشکلات بیشتری به نسبت دیگر کسب‌وکارهای ایرانی نصیبشان شد. یکی از بنیان‌گذاران آریامدتور، استارتاپی که در حوزه گردشگری سلامت فعالیت می‌کند و خدمات آن در ارتباط با جذب مشتریان خارجی برای درمان در ایران است عدم دسترسی به اینترنت برای این استارتاپ را به منزله قطع شریان حیاتی بدن می‌داند.
هادی شجاری، مدیرعامل این استارتاپ با اشاره به این موضوع که حتی اگر قطع اینترنت برای یک هدف سیاسی از دیدگاه تصمیم‌گیرندگان روش مناسبی بوده باید در کنارش امکاناتی هرچند محدود برای کسب‌وکارهای اینترنتی در نظر می‌گرفتند، می‌گوید: «ما به هیچ‌یک از پل‌های ارتباطی با بیماران خارجی ازجمله ایمیل، توییتر، تلگرام، واتس‌آپ دسترسی نداریم و ارتباط ما با کل دنیا به طورکامل قطع شد. در این چند روز خسارت مالی ناشی از کنسل شدن پکیج درمانی توسط مشتریان ما حدود 45 هزار دلار بوده است. اما این خسارت در برابر خسارت‌ها و تبعاتی که برای کشور دربر داشت بسیار ناچیز است.
زیرا اعتمادی که به سختی ایجاد کرده بودیم به سادگی از دست رفت. اتفاقات اخیر باعث شد گردشگران سلامت و سرمایه‌گذاران برای سفر و سرمایه‌گذاری در ایران دچار تردید شوند. با در اختیار گذاشتن اینترنت محدود بر بستر وایرلس به کسب‌وکارهای اینترنتی بین‌المللی می‌شد تا جای ممکن از ضرر وارد شده جلوگیری کرد.»
او در ادامه با تاکید بر این موضوع که تبعات اتفاقات اخیر محدود به همین چند روز نمی‌شود می‌گوید: «آریامدتور و کسب‌وکارهای مشابه، بیشتر مشتریان خود را تا چند ماه آینده از دست دادند. دو ماه میلادی پیشرو که منتهی به سال جدید میلادی می‌شود بهترین فرصت برای جذب این گردشگران بود. فرصتی که در آن ارزآوری فوق‌العاده‌ای برای کشور اتفاق می‌افتاد که با توجه به مشکلات پیش آمده در کشور ما نتوانستیم هیچ توضیحی در این خصوص به مشتریان خود بدهیم.»
سیمیاروم استارتاپ دیگری است که بستر فعالیتش به پیام‌رسان‌های بین‌المللی وابستگی زیادی دارد و خدمات آن مشاوره و روانشناسی به ایرانیان خارج از کشور است. این استارتاپ به خودی خود با مشکلاتی از قبیل درگاه پرداخت، جابه‌جایی پول و غیره درگیر است و اکنون قطع اینترنت مشکلی به مشکلات آنها افزوده است. مهدی قطبی، هم‌بنیان‌گذار این استارتاپ معتقد است، برای کسب‌وکاری مانند سیمیاروم که عمده مشتریان آن در خارج از کشور هستند اینترنت مانند هوا می‌ماند و هیچ جایگزینی برای آن وجود ندارد. او درباره میزان خسارت وارد شده به این استارتاپ می‌گوید: «در این هفته حدود 150 تا 200 جلسه آنلاین مشاوره کنسل شد که معادل است با 2هزار دلار ضرر.»
رکوردهایی که نمی‌توان به آنها افتخار کرد
ابوالحسن فیروزآبادی، دبیر شورای عالی فضای مجازی اما یکی از کسانی بود که ضمن دفاع از اینترنت داخلی، ضعف‌های آن را ناشی از کم‌کاری‌های وزارت ارتباطات دانست. اگرچه او هم بر بین‌المللی بودن اینترنت تاکید کرده اما به رسانه‌ها گفته ما در این چند روز رکورد ترافیک داخلی را شکستیم و ترافیک داخلی از مرز ٧۵٠ گیگ بر ثانیه عبور کرده است.
فیروزآبادی با انتقاد بر عملکرد وزرات ارتباطات می‌گوید: «اینترنت یک شبکه ارتباط جهانی است و زمانی کاربرد دارد که با کل دنیا در ارتباط باشد. قطع آن در همه دنیا خسارات و مشکلاتی را به بار می‌آورد اما این مشکلات به‌دلیل نبود زیرساخت‌های مناسب در شبکه ملی ایران، به اوج خود رسیده است.» امیر موسوی، روابط عمومی دیجی‌کالا هم هم‌راستا با ادعای فیروزآبادی اعلام کرده: «میزان ترافیک وب‌سایت دیجی‌کالا در قیاس با گذشته بسیار بالا بوده و دلیل آن در دسترس نبودن اپلیکیشن‌های خارجی است. با این حال به دلیل مشکلات درگاه پرداخت وب‌سایت که ناشی از محدود بودن اینترنت بود، نتوانستیم به فروش خوبی دست پیدا کنیم.»
اگرچه تلاش برای دفاع از اینترنت داخلی پای برخی استارتاپ‌ها را حتی به برنامه‌های سیاسی چون 2030 شبکه دو صداوسیما هم کشانده اما علی کشفی، مدیرعامل استارتاپ فلایتیو که در زمینه فروش آنلاین بلیت سفر یکی از بازیگران عمده بازار گردشگری آنلاین کشور محسوب می‌شود هم اعتقاد دارد نمی‌توانیم با بیان اینکه در بستر اینترنت ملی کاربران‌مان صرفا به سایت‌های داخلی رجوع می‌کنند و باید از این وضعیت خوشحال بود، خودمان را گول بزنیم. کشفی می‌گوید: «من با کسانی که از رکوردهای فروش و ترافیک بیشتر سایت‌هایشان در این روزها صحبت می‌کنند نه‌تنها نمی‌توانم موافق و همدل باشم بلکه معتقدم وقتی بسیاری از کسب‌وکارهای آنلاین ابا چالش‌های کشنده‌ای مواجه شده‌اند نباید از هیچ مسئله‌ای ابراز خوشحالی کرد.
ما به اینترنتی نیاز داریم که در یک مراوده مطمئن و پایدار تجاری همیشه پاسخگو و کارا باشد. ما نمی‌توانیم با هتل‌‌ها و ایرلاین‌های بین‌المللی سروکار داشته باشیم اما ابزاری به نام ایمیل نداشته باشیم. باید واقعیت جهانی بودن اینترنت را به مسئولان کشور گوشزد کنیم نه اینکه با ارائه آمارهایی از ترافیک وب‌سایت‌هایمان از یک تصمیم آسیب‌زننده به اقتصاد کشور حمایت کنیم.»
تا به امروز خسارت وارد شده بر کسب‌وکارهای آنلاین ناشی از قطعی اینترنت را نمی‌توان به‌دفت برآورد کرد. هرچند این خسارات تا مدت‌ها بعد از وصل شدن اینترنت نیز با استارتاپ‌ها همراه است. درحالیکه استارتاپ‌ها با تجربیات خود امیدی به جبران این خسارات از سوی دولت ندارند. آذری جهرمی درباره خسارات وارده به شرکت‌های استارت‌آپی و امکان جبران آن به رسانه‌ها اعلام کرده: «برآوردهای تقریبی در سطح جامعه منعکس شده اما ما هنوز برآورد دقیقی نداریم. باید جلساتی با اتحادیه کسب و کارهای نوپا و نظام صنفی رایانه‌ای برگزار کنیم و برآوردهای دقیق استخراج شود. جبران خسارات شرکت‌ها با مصوبات دولت قابل پیگیری است اما مهم این است که بتوان نحوه برآورد خسارت را استخراج کرد.»
نکته‌ای که شاید این روزها برای استارتاپ‌های ایرانی چندان اهمیتی نداشته باشد اگر بدانند در آینده دیگر دچار چنین شوک‌های عظیمی نخواهند شد.
ما کسب‌وکارها با هر سختی و خیلی وقتا بدون گرفتن کمک از دولت کسب‌وکار خودمون شروع می‌کنیم و تمام تلاشمون اینکه یک نیازی و رفع کنیم … حالا ضررهایی که بهمون وارد شده رو کی جبران میکنه ماهایی که تازه شروع کرده بودیم و تازه توانسته بودیم اعتماد کاربرانو جلب کنیم اونارو از دست دادیم و درآمدمون به صفر رسید چه جوری باید دستمزد بچه‌هارو داد چه جوری باید به صاحب دفتری که اجاره کردیم بگیم ما اینترنت قطع سده بود نتوانستیم به جایی برسیم … واقعا کی اینارو پاسخ میده
فقط میتونم بگم گل بود به سبزه نیز آراسته شد…
ماجرای اخیر نشان داد که نمی توانیم از همه دنیا فاصله بگیریم و در لاک خودمان فرو برویم.
این استارتاپ ها برای رسیدن به جایگاه کنونی شان با مشکلات بسیاری هم دست و پنجه نرم کردند و روزها و ماه ها با تلاش های بی وقفه برای خودشان اسم و رسمی ساختند و حالا برای یک تصمیم تمام زحمتشان به باد رفت و یک شبه به عقب پرتاب شدند. چه کسی پاسخگوی این عقب گرد است؟
مدیرانی که نامشان با استارتاپ ها عجین شده بود در سکوتی که گویای همه چیز است به تماشا نشستند و همه این ها نشان می دهد که این استارتاپ ها تنها هستند و باز باید خودشان به تنهایی بار این ضرر و زیان را به دوش بگیرند.
قبل از هر کاری باید اطلاع‌رسانی می‌کردنند یا حداقل به مدیرعامل هر استارتاپ دسترسی محدودی می‌دانند تا از زیان یه مقداری کاهش‌داد.
بازم دم شما گرم حرفهای ما رو میزنید و تو این وضعیت تریبون ما هستید
آقایان خوش چهره که همیشه در عکسهای افتتاح لبخند از صورتتون محو نمیشه کجایید؟
آقای جهرمی و دارودسته افتتاح‌کننده و حمایت‌کننده کجایید؟
مگه حرف مشترک همه استارتاپ ها این نبود که “حمایت نــــمیخوایم فقط بـــزارید کارمـــون رو بکنیم؟”
شرم بر مردی که حرف و عملش با هم یکی نیست!