مدافعان دیروز استارتاپ‌ها کجا رفته‌اند؟
ورود صداوسیما، اتهام جاسوسی، فیلترینگ، شکایت از وزیر و… اوضاع در اکوسیستم آنلاین‌ها مساعد نیست
وزیر جوان ارتباطات که خود را بزرگترین حامی کسب‌وکارهای آنلاین در سال‌های گذشته معرفی کرده بود، حالا زیر بیشترین فشارهای ممکن قرار دارد که چرا فضای مجازی را آنگونه که باید، کنترل و محدود نکرده است. فضایی که در سال‌های گذشته چندده هزار کسب وکار آنلاین روی آن شکل گرفته و از کسب‌وکارهای کوچک اینستاگرامی تا پلتفرم‌های بزرگ اینترنتی در آن نفس می‌کشند و کاسبی می‌کنند.
وزیر متهم شده که در بگیروببند این فضا از جمله در محدود کردن اینستاگرام که بیشترین تعداد کسب‌وکارهای آنلاین آنجا فعال هستند، کم کاری کرده است. وزیری که در سال‌های اخیر تلاش کرده بود چهره‌ای همسو با استارتاپ‌ها و کسب‌وکارهای اینترنتی از خود نمایش دهد این روزها نه‌تنها قدرت چندانی برای حمایت و همراهی با این کسب‌وکارها برایش باقی نمانده بلکه خودش هم زیر ضرب شدیدترین فشارها و انتقادهاست و هیچ بعید نیست در این ماه‌های باقی‌مانده خود را از زیر این فشارها کنار بکشد تا پشت کسب‌وکارهای آنلاین را بیش از پیش خالی شود.
دوباره و با داغ شدن خبر دستگیری یکی از معاونان سابق شرکت سرآوا که از سرمایه‌گذارهای خطرپذیر قدیمی این فضای استارتاپی است، نگرانی‌های امنیتی به اردوی استارتاپی‌ها بازگشته است.
کمیسیون تلفیق همه را شوکه کرد
اما کسب‌وکارهای اینترنتی و در راس آن‌ها استارتاپ‌ها تنها از فروریختن گارد دفاعی‌شان در بدنه دولت نگران نشده‌اند. این روزها مجلس که از قضا در ماجرای بازگشت قیمت‌ها به سایت‌های درج آگهی، چراغ سبز حمایتی خوبی به آن‌ها نشان داده بود، به یکباره با یک مصوبه در کمیسیون تلفیق، استارتاپی‌ها را متعجب و هراسان کرد.
کمیسیون تلفیق تصمیم گرفته تا صداوسیما را به عنوان ناظر فضای مجازی و محتواهای آن منصوب کند! نظارتی که با یک بودجه تقریبا 2 هزار میلیاردتومانی همراه خواهد بود و معلوم نیست که دقیقا چه ماموریتی برای این سازمان بزرگ که این روزها زیر نقد شدید منتقدان خود در حوزه‌های مختلف قرار گرفته؛ در نظر خواهد گرفت.
نگرانی اصلی این تصمیم (که البته بعید است در صحن مجلس یا در شورای نگهبان نهایی شود) هم برای پلتفرم‌هایی است که روی تولیدمحتوای ویدئویی در سال‌های گذشته توانسته‌اند تجربه‌های موفق و بزرگی رقم بزنند. از نماوا و فیلیمو و کافه بازار گرفته تا آیو و دیگر سایت‌ها و استارتاپ‌های بزرگ این حوزه که در دوران کرونا رشد خوبی کرده‌اند و با تولید و توزیع محتواهایی چون فیلم وسریال و برنامه‌سازی تخصصی سهم بازار خوبی از بازیگران داخلی و خارجی بازار محتواهای ویدئویی گرفته‌اند.
سورنا ستاری که این روزها بیشتر درگیر افتتاح مکان‌های فیزیکی است تا تاثیرگذاری مستقیم در این فضا، حالا همان مدافع تمام‌قد استارتاپ‌ها در سال‌های گذشته نیست،
این کسب‌وکارهای مجازی می‌گویند همین حالا هم صداوسیما با سازمان عریض و طویلی به نام ساترا در حال فشار آوردن به آن‌ها با مجوزهای متعدد برای تولید محتواهای مختلف آن‌هاست و اضافه کردن یک کانال نظارتی دیگر از سوی صداوسیما می‌تواند به معنای توقف کارآفرینی اینترنتی در این حوزه باشد.
عماد ادوراد یا ادوار شرقی؟
سال‌های 95 و 96 سال‌های سختی برای اکوسیستم استارتاپ‌های ایران از منظر فشارهای بیرونی و اتهام‌های مختلف امنیتی بود. سال‌هایی که کانالی تلگرامی به نام شب‌نامه شروع به اتهام‌زنی به برخی چهره‌های شناخته‌شده استارتاپ‌ها همچون محسن ملایری (مدیرعامل آواتک) نازنین دانشور (بنیان‌گذار تخفیفان) و برخی دیگر از بنیان‌گذاران و منتورها و سرمایه‌گذاران این حوزه کرد و آن‌ها را با این اتهام که هم سبک زندگی جدیدی را ترویج می‌کنند و هم قصد دزدیدن ایده‌های جوانان ایرانی را دارند زیر ضرب اتهامات امنیتی برد.
شب‌نامه تا مدت‌ها کابوس جوان‌های استارتاپی بود که می‌خواستند در این فضای نوآور بیزنسی تازه راه بیندازند و از قضا تعداد قابل‌توجهی از آن‌ها از ایرانیان مقیم خارج یا جوان‌های مهاجرت‌کرده در سال‌های پیش بودند که حالا به ایران آمده بودند تا با به ثمر نشستن برجام، کسب‌وکاری اینترنتی در بازار بکر 80 میلیون نفری ایران راه بیندازند.
اما دوباره و با داغ شدن خبر دستگیری یکی از معاونان سابق شرکت سرآوا که از سرمایه‌گذارهای خطرپذیر قدیمی این فضای استارتاپی است، نگرانی‌های امنیتی به اردوی استارتاپی‌ها بازگشته است.
گفته می‌شود عماد ادوار شرقی که تا سال 97 معاون سرآوا بوده به اتهام جاسوسی به 10 سال حبس محکوم شده و موقع خروج از کشور دستگیر شده است. رسانه‌های آمریکایی هم بر موج ایجاد شده خبری، سوار شده‌اند و می‌گویند ادوار شرقی شهروندی آمریکایی است و ماجرای دستگیری او رنگ و بویی سیاسی دارد.
دستگیری ادوار شرقی که برخی رسانه‌های اصولگرا او را ادواردشرقی نامیده‌اند و تا پیش از این ماجرا حتی یک بار هم اسم او در محافل استارتاپی شنیده نشده بود و رفتن سعید رحمانی بنیان‌گذار سرآوا در سکوت و بی‌خبری، نگرانی‌ها درباره آینده این شرکت سرمایه‌گذاری بین‌المللی را بیش از هر زمان دیگری کرده است. نگرانی‌هایی که دامنه آن به تمام کسب‌وکارهایی رسیده که تجربه جذب سرمایه از شرکای بین‌المللی را در سال‌های گذشته داشته‌اند.
فیلترینگ و شکایت و تهدید
زودل که یک پلتفرم عمده‌فروشی است فیلتر شد، زرین‌پال که خدمات درگاه پرداخت ارائه می‌دهد با شکایت‌های مداوم روبه روست، ایسمینار شاکی خصوصی پیدا کرده و ده‌ها خبر دیگر از این دست که این روزها بیش از هر زمان دیگری به گوش می‌رسند بخش دیگری از داستان این روزهای استارتاپ‌هاست که نشان می‌دهد، ماه عسل استارتاپی خیلی زود تمام شده است.
سورنا ستاری که این روزها بیشتر درگیر افتتاح مکان‌های فیزیکی است تا تاثیرگذاری مستقیم در این فضا، حالا همان مدافع تمام‌قد استارتاپ‌ها در سال‌های گذشته نیست، تیم جهرمی-ناظمی در کم‌اثرترین حالت ممکن خود تنها با توییت‌درمانی روزگار می‌گذارنند و تهدیدها و بازیگران و ناظران و رگولاتورهای تازه بیشتر و بیشتر به استارتاپ‌ها نزدیک شده‌اند.
استارتاپ‌ها گوشه رینگ گیر افتاده‌اند، سرمایه‌گذارها اکثرا دولتی و شبه‌دولتی شده‌اند و از همه مهم‌تر اینکه دورنمای روشنی از سال 1400 برای اقتصاد استارتاپ‌ها نمی‌توان متصور بود. آن‌ها در آخرین روزهای سال 99 در یک وضعیت تعلیق و دلهره به سر می‌برند. اگرچه فروش آنلاین بیش از هر زمان دیگری وارد سبک زندگی مردم شده و درآمدهای استارتاپی زیاد شده که شاید همین جذابیت اقتصادی هم باشد که پای بازیگران و تهدیدهای مختلفی را به این فضا باز کرده باشد اما آن‌ها خود را تنهاتر از همیشه می‌بینند.
تیم جهرمی-ناظمی در کم‌اثرترین حالت ممکن خود تنها با توییت‌درمانی روزگار می‌گذارنند و تهدیدها و بازیگران و ناظران و رگولاتورهای تازه بیشتر و بیشتر به استارتاپ‌ها نزدیک شده‌اند.