جنجال وام 50 میلیاردتومانی استارتاپ‌ها ادامه دارد
چرا فعالان استارتاپی و سازمان نظام صنفی رایانه‌ای تهران، خواستار افشای لیست وام‌گیرنده‌ها شدند
علی وحدت رییس یزدی صندوق نوآوری و شکوفایی که بازوی نهاد ریاست‌جمهوری برای حمایت از کسب‌وکارهای نوآور است فکرش را هم نمی‌کرد که مصاحبه دو هفته پیشش درخصوص ارائه عملکرد دوره ریاستش تا این حد ادامه‌دار و واکنش‌برانگیز شود.
وحدت که در بخشی از این مصاحبه و درباره عملکرد مالی صندوق نوآوری و شکوفایی گفته بود در طول دوره مدیریت او بیش از 12 هزار میلیارد تومان سرمایه و وام به شرکت‌های دانش بنیان داده شده، در خصوص بخشی از این آمار اشاره کرده بود که «تقریبا همه استارتاپ‌های بزرگ ایران از وام 50 میلیاردتومانی این صندوق استفاده کرده‌اند» اما چون این استارتاپ‌ها تمایلی به عنوان شدن اسمشان ندارند، صندوق لیست وام‌گیرندگان را منتشر نمی‌کند.
همین استدلال وحدت هم بود که با واکنش گسترده فعالان اکوسیستم استارتاپی مواجه شد و ابتدا در محافل مجازی تلگرام و توییتر و بعد به شکل یک کمپین تبدیل به یک مطالبه صنفی شد. استارتاپی‌ها در کارزاری مجازی که به راه انداختند از وحدت خواستند بگوید «از این 12 هزار میلیارد تومان، چقدر به چه کسی داده‌اند؟»
استدلال آن‌ها برای رد استدلال وحدت درخصوص اعلام نکردن اسامی وام‌گیرندگان هم است که «بدیهی است اگر شما یک وام عادی از یک بانک عادی بگیرید باید اطلاعات شما محرمانه باقی بماند. اما اگر از بودجه عمومی و بیت‌المال بگیرید اشکالی ندارد اگر اسمتان اعلام شود.»
نصر تهران هم شاکی شد
اما مطالبه توییتری و تلگرامی استارتاپی‌ها تنها جبهه‌ای نبود که علیه رییس جوان صندوق نوآوری و شکوفایی گشوده شد. حسین اسلامی، رییس سازمان نظام صنفی رایانه‌ای تهران که یکی از تشکل‌ها قدرتمند صنفی حوزه کسب‌وکارهای آنلاین و اقتصاد دیجیتال محسوب می‌شود در نامه‌ای که لحن آن نرم و مشفقانه بود از وحدت خواست به‌منظور تنویر افکار عمومی اسامی وام‌گیرندگان و مبالغ دریافتی توسط آن‌ها منتشر شود. اسلامی در بخش از این نامه که در اختیار رسانه‌ها قرار گرفته نوشت: «قابل‌توجه بودن حجم ریالی وام‌های اعطایی در دوران تصدی حضرتعالی که بیش از 12 هزار میلیارد تومان اعلام شده است، از یک سو موجب خوشحالی اکوسیستم استارتاپی به دلیل حمایت‌های صورت گرفته‌شده و از سوی دیگر نگرانی‌هایی را در خصوص نحوه توزیع و میزان اثربخشی آن به وجود آورده است.»
امیر ناظمی، رییس سازمان فناوری اطلاعات کشور هم با بازنشر نامه اسلامی در توییتر به وحدت پیشنهاد داد اسامی وام‌گیرندگان را منتشر کند. او البته با پیش‌بینی واکنش‌برانگیز شدن اسامی برخی شرکت‌ها که تحت عنوان دانش‌بنیان ممکن است از وام‌های میلیاردی صندوق بهره برده باشند نوشت: «اینکه شرکتی دانش‌بنیان هست یا نه ارتباطی با مسئولیت صندوق ندارد، لذا ارزیابی صندوق نیز باید در چارچوب: شرایط دریافت، شفافیت فرآیند بررسی درخواست، قواعد برابر و یکسان برای همه مشمولان و فساد احتمالی باشد، نه مواردی که مسوولیت آن بر عهده صندوق نیست.» حالا سامانه شفافیت سازمان فناوری اطلاعات کشور اسامی حدود 90 شرکت را منتشر کرده که از محل وجوه اداره‌شده این سازمان وام گرفته‌اند. استارتاپی‌ها اما قانع نشده‌اند و می‌گویند این وام‌ها با وام‌هایی که وحدت گفته فرق می‌کند و مهم‌تر اینکه مجموع پرداخت‌هایی این لیست با 12 هزار میلیارد تومان عنوان‌شده بسیار فاصله دارد. برخی‌ها که اسمشان در این لیست منتشر شده هم معترض شده‌اند که صرفا فرم درخواست وام پر کرده بودند ولی حالا اسمشان در این لیست منتشر شده بدون اینکه وامی دریافت کرده باشند!
یکی از نقدهای جدی فعالان نوآوری کشور در سال‌های اخیر به سیاست‌گذاران آن، عنوان «دانش‌بنیان» است که توسط معاونت علمی و فناوری ریاست‌جمهوری به شرکت‌ها داده می‌شود و کارشناسان این فضا می‌گویند موجب ایجاد برخی رانت‌ها و تسهیلات برای شرکت‌هایی شده که اساسا کارشان ارتباطی با دانش یا نوآوری یا استارتاپ‌ها ندارد اما توانسته‌اند این مجوز را به هر شکلی بوده بگیرند. مجوزی که تاکنون به بیش از 5800 شرکت داده شده است!
کار صندوق چیست و چرا وام می‌دهد؟
صندوق نوآوری شکوفایی در سال ۱۳۹۱ بر این مبنا کار خود را آغاز کرد تا به اقتصاد دانش‌بنیان کشور کمک کند. آن‌طور که سایت راه پرداخت گزارش داده در مقدمه اساسنامه این صندوق آمده است: «این صندوق به‌منظور تجاری‌سازی نوآوری‌ها و اختراعات، کاربردی کردن دانش و دستاوردهای پژوهشی و تکمیل زنجیره ایده، محصول و بازار از شرکت‌های دانش‌بنیان پشتیبانی و حمایت کرده و خدمات مالی و اعتباری ازجمله کمک، تسهیلات و مشارکت برای آن‌ها تأمین می‌کند. به‌طورکلی هدف نهایی صندوق نوآوری و شکوفایی به‌عنوان یک‌نهاد توسعه‌ای کمک به رونق اقتصادی کشور از طریق حوزه‌های دانش‌بنیان و فناوری‌های برتر است.»
در طول این سال‌ها نیز این صندوق رقم‌های قابل‌توجهی از تسهیلات را در قالب ضمانت‌نامه‌ها، وام و یا مشارکت مالی در سرمایه‌گذاری به شرکت‌های دانش بنیان یا نصدق‌های پژوهش فناوری دانشگاه‌ها ارائه کرده است.
طبق آماری که در سایت صندوق نوآوری و شکوفایی درج‌شده است در سال ۱۳۹۹ بیش از ۵ هزار میلیارد تومان به شرکت‌های دانش‌بنیان تسهیلات ارائه‌شده است؛ این رقم در مدت مشابه سال ۱۳۹۸ کمتر از ۳ هزار میلیارد تومان بوده است. همچنین صندوق گفته در سال ۱۳۹۹ بیش از ۲۷۰۰ مورد تسهیلات در اختیار شرکت‌های دانش‌بنیان قرار داده است. با یک حساب سرانگشتی در یک سال گذشته به هریک از شرکت‌های دانش‌بنیان به‌طور میانگین حدود ۲ میلیارد تومان تسهیلات تعلق‌گرفته است. این در حالی است که تعداد تسهیلات در طول سال ۹۸ کمی بیش از ۱۲۰۰ مورد بوده است.
همچنین در طول سال ۹۹ صندوق نوآوری و شکوفایی بیش از ۲۴۰۰ میلیارد تومان ضمانت‌نامه صادر کرده که این موضوع نیز با رشد حدود دو برابری نسبت به مدت مشابه سال ۹۸ بوده است.
نوش جان استارتاپ‌های واقعی اما…
منتقدان صندوق می‌گویند همه این آمار اگرچه به لحاظ کمی نشان‌گر توسعه اقتصاد دانش‌بنیان کشور محسوب می‌شود اما پرسش اساسی است که این اعداد و ارقام و پول‌هایی که هزینه شده، آیا واقعا نشان‌دهنده توسعه کیفی اقتصاد دانش‌بنیان در کشور است؟ آن‌ها حالا می‌گویند اگر صندوق اسامی وام‌گیرندگان و کسانی که مشمول حمایت‌های مالی این آن شده‌اند را منتشر کند بهتر می‌توان قضاوت کرد که این حجم از منابع مالی کشور که به اسم اقتصاد نوآوری و دیجیتال کشور فاکتور شده تا چه اندازه در راه درست هزینه شده است. عده دیگری از منتقدان دوآتشه پا را از این نقد فراتر گذاشته و می‌گویند برخی وام‌هایی که به اسم دانش‌بنیان دریافت شده در بازارهای پرسودی مانند مسکن و حتی رمزارزها سرمایه‌گذاری شده است.
از سوی دیگر موافقان عملکرد صندوق می‌گویند در شرایطی که کسب‌وکارهای نوآور کشور از یک سو زیر فشار کرونا بوده‌اند و از سوی دیگر با نبود سرمایه‌گذار خطرپذیر در معرض شکست و تعطیلی قرار گرفته‌اند، حمایت‌های مالی دولتی از آن‌ها که معمولا شامل حال واردکنندگان و واسطه‌های در صنایع مختلف می‌شود امری طبیعی است و عدد و رقم حمایت‌ها هم در مقایسه با بودجه‌هایی که در سازمان‌های مختلف و کم‌اثر دولتی و شبه‌دولتی هرساله هزینه می‌شود چندان ریخت‌وپاش محسوب نمی‌شود.
هفت صبح