وضعیت پذیرش فناوری بلاکچین در حوزه زنجیره تأمین داروسازی
طبق روال همیشگی صنعت داروسازی، شرکت‌های تولیدکننده دارو باید با همکاری شرکای مورد اعتماد خود، زنجیره تأمین دارو را به شیوه‌ای مدیریت کنند که محصولات تا حد ممکن ایمن و مؤثر در سراسر همه قاره‌ها توزیع شود. ایمنی و بهینه‌سازی زنجیره تأمین صرفاً از عهده یک بنیاد خاص برنمی‌آید و مستلزم همکاری و هماهنگی مؤثر شرکای تجاری متعدد و آژانس‌های نظارتی است. مشکل اینجا است که پیچیدگی‌های لجستیکی عملیات زنجیره تأمین و عرضه دارو به‌واسطه سیستم‌های اطلاعاتی متمرکز، ایزوله و آسیب‌پذیر، افزایش می‌یابد و ریسک‌ها و هزینه‌های اقتصادی و انسانی زیادی به دنبال خواهد داشت.
تحقیقات نشان می‌دهد که بازار جهانی داروهای تقلبی، به‌سرعت در حال گسترش است، به‌طوری‌که سازمان بهداشت جهانی (WHO) قادر نیست سایز و دامنه مشکل را برآورد کند. اپیدمی جدی داروهای تقلبی، به‌طور مستقیم ایمنی بیماران و اقتصاد جهانی را متأثر می‌کند.
- WHO برآورد می‌کند که حدود ۱۰ درصد از داروهای توزیع‌شده در سراسر جهان تقلبی است. این آمار در بازارهای نوظهور تا ۳۰ درصد افزایش می‌یابد.
- محصولات تقلبی، هم در میان داروهای بهبود دهنده سبک زندگی دیده می‌شوند و هم در میان داروهای حیاتی.
- طبق برآورد WHO، ۵۰ درصد از داروهایی که در اینترنت به فروش می‌رسد تقلبی است.
- اداره مالکیت معنوی اتحادیه اروپا (EUIPO) تخمین می‌زند که داروهای تقلبی؛ سالانه هزینه‌ای معادل ۱۰.۲ میلیارد دلار به تولیدکنندگان دارو تحمیل می‌کند و به‌طور مستقیم و غیرمستقیم، به از دست رفتن ۹۰ هزار شغل منجر می‌شود.
- طبق برآورد WHO سالانه ۱۲۰ هزار نفر در آفریقا جان خود را به خاطر داروهای تقلبی مالاریا از دست می‌دهند.
لازم به ذکر است که زیرساخت‌های فعلی علاوه بر ایجاد شکاف امنیتی در زنجیره تأمین، در زمینه پیش‌بینی کمبود داروهای موردنیاز و سفارش داروها نیز به علت عدم شفافیت و وضوح موجودی انبار، ناکارآمد است.
- تحقیقات اتحادیه Premier Health Alliance برآورد می‌کند که بیمارستان‌ها به علت کمبود دارو، سالانه ۲۰۰ میلیون دلار هزینه می‌کنند تا آلترناتیوهای دیگر را که غالبا گرانتر هستند، جایگزین کنند.
- بررسی‌های انجمن داروسازان سیستم سلامت آمریکا نشان می‌دهد که هزینه امور مرتبط با مدیریت کمبود دارو؛ سالانه به‌طور متوسط ۲۱۶ میلیون دلار است.
در طول چند دهه گذشته صنایع دارویی و سازمان‌های نظارتی تلاش کرده‌اند با تصویب سیاست‌های جدید، مشکلات امنیتی زنجیره تأمین را حل کنند. اما در دنیای دیجیتالی امروز، سیاست‌گذاری به‌تنهایی نمی‌تواند با چالش‌های پلتفرم‌های قدیمی که برای عملیات در اقتصاد داده‌های اشتراکی بهینه‌سازی نشده‌اند، مبارزه کند. به همین علت فناوری‌های نوظهوری نظیر بلاکچین در عرضه دارو موضوع اول مباحثاتی هستند که در زمینه امنیت و بهینه‌سازی زنجیره تأمین دارو صورت می‌گیرند.
بلاکچین سیستم اصلی دفترکل معاملات بیت کوین است. در طول چند سال گذشته، بحث‌ها و تلاش‌های زیادی صورت گرفته تا قابلیت‌های این فناوری در برنامه‌های کاربردی صنعتی – مالی، کشاورزی، مراقبت‌های بهداشتی، انرژی و غیره نیز به کار گرفته شود. بلاکچین اساساً یک پلتفرم غیرمتمرکز است که داده‌های اشتراکی را در یک محیط امن و محرمانه، بین شرکای مورد اعتماد توزیع و تائید می‌کند. بلاک‌چین‌ها بسته به سطح مجوزها و اینکه در برنامه‌های خصوصی یا عمومی مورد استفاده قرار بگیرند، می‌توانند داده‌ها را در سطوح مختلفی ناشناس و محرمانه نگهداری و عرضه کنند.
پیش‌زمینه
در ژوئن ۲۰۱۷، انجمن استاندارد مهندسان برق و الکترونیک آمریکا (IEEE-SA) با هدف ارزیابی کارایی بلاکچین در عرضه دارو و حوزه امنیت و بهینه‌سازی زنجیره تأمین، نخستین رویداد تخصصی خود را برگزار کرد. فروم بلاکچین عرضه دارو (Pharma Supply Blockchain Forum مبتنی بر راکویل)؛ ۵۰ نماینده این صنعت ازجمله مدیران شرکت‌های داروسازی، عمده‌فروشان و داروخانه‌های عمومی (یعنی داروخانه‌های خرده‌فروشی، تسهیلات بهداشتی و غیره)، رگولاتورها و سایر ذی‌نفعان پروسه توزیع را دورهم جمع کرده بود. این رویداد شامل یک جلسه «وایت بورد» بود که شرکت‌کنندگان در آن می‌توانستند ایده و نظرات خود را در مورد مزایا و چالش‌های استفاده از تکنولوژی انقلابی بلاکچین در عرضه دارو و حوزه عملیات زنجیره تأمین خود بیان کنند. در پایان این جلسه و بر اساس بازخوردهای نهایی، پنج نکته مطرح شد.
- مزایا: بلاکچین تکنولوژی ایده‌آلی برای اجرای دستورالعمل‌های قانون امنیت زنجیره تأمین داروی آمریکا (DSCSA) است که در سال 2013 توسط سازمان غذا و داروی آمریکا (FDA) تصویب شد.
- سؤال کلیدی: چه کسی هزینه تکنولوژی بلاکچین را پرداخت خواهد کرد؟
- سؤال کلیدی: چه کسی مالک داده‌هایی است که روی بلاکچین ثبت شده‌اند؟
- سؤال کلیدی: چگونه می‌توان کاربران و تصمیم‌گیرندگان اصلی را در اجرای این طرح سهیم کرد؟
- سؤال کلیدی: گروه‌های مرتبط می‌خواهند با استفاده از کدام «نوع» از مدل‌های بلاکچین (خصوصی یا عمومی) مزایای این فناوری را به حداکثر برسانند؟
سؤالات کلیدی مذکور مبنایی برای مطالعات هدفمندی بود که با سوژه وضعیت تصویب و پذیرش بلاکچین در عرضه دارو و زنجیره تأمین آن صورت می‌گرفت. این مطالعات از دو نقطه‌نظر اولین تحقیقات در نوع خود محسوب می‌شد:
- برخلاف اغلب مطالعات صنعت بلاکچین، این تحقیقات گامی فراتر از صرف سرمایه‌گذاری و اولویت‌گذاری بود و به‌طور مستقیم به مدیران واجد شرایطی اشاره می‌کرد که در حال حاضر پروسه تصویب بلاکچین در زنجیره تأمین را آغاز کرده بودند.
- این مطالعه به‌صورت هدفمند روی یک حوزه خاص از چهارچوب‌های داروسازی متمرکز شده و مستقیماً با مدیران ارشدی صحبت می‌کرد که در حال ارزیابی تکنولوژی و چشم‌انداز اثبات مفهوم آن (POC)، یا هدایت پروژه‌های بلاکچین و یا مطالعات مقدماتی عملیات شرکت خود بودند.
اهداف مطالعات
نخستین هدف این تحقیق، شناسایی شکاف‌ها و موانع پیرامون پذیرش فن‌آوری بلاکچین بود. در این راستا چشم‌انداز رهبران پروژه و تصمیم‌گیرندگانی که با تکنولوژی بلاکچین آشنا بودند و به‌طور فعال مفاهیم مرتبط با عملیات زنجیره تأمین و بلاکچین در عرضه دارو را مورد تست قرار می‌دادند، بررسی شد. سایر اهداف مطالعات نیز عبارت بودند از:
- ارائه توضیحی جامع و مشروح از موانع شناسایی شده
- ارائه یک برنامه‌ی استراتژیک برای استفاده از ابزارهایی نظیر دوره‌های آموزشی و آگاهی بخشی
- توسعه استانداردهایی برای برطرف کردن شکاف‌ها و موانعی که در راه تصویب و پذیرش بلاکچین وجود دارد.
پاسخ‌دهندگان
این مطالعات به‌صورت مستقل اداره می‌شد و مدیریت آن به عهده ایپسوس (Ipsos)، یکی از معتبرترین شرکت‌های تحقیقاتی جهان در زمینه «تحقیقات بازار و برگزاری نظرسنجی» بود. همچنین سازمان استاندارد IEEE-SA نیز اسپانسر جلسات فوق بود. در ماه آگوست ۲۰۱۷، ۳۰۰ متقاضی واجد شرایط، یعنی مدیران اجرایی صنایع دارویی که از دانش پایه‌ای در مورد برنامه‌های بلاکچین برخوردار بودند، در نظرسنجی‌های مرتبط با تحقیقات فوق شرکت کردند. این ۳۰۰ شرکت‌کننده با نسبت مساوی، نماینده شرکای تجاری اصلی در زنجیره تأمین محسوب می‌شدند: ۳۱ درصد از آن‌ها تولیدکننده دارو، ۳۴ درصد عمده‌فروش و ۳۴ درصد دیگر مدیران داروخانه‌های عمومی بودند.
یافته‌ها و نتایج کلیدی
- رابطه مستقیم آگاهی و نرخ پذیرش
اکثر پاسخ‌دهندگان در جستجوی یافتن راهی بودند که بتوانند فناوری بلاکچین در عرضه دارو و در عملیات زنجیره تأمین خود به کار بگیرند. این در حالی بود که برخی از آن‌ها در زمینه اثبات مفهوم (POC) فعالیت می‌کردند و یک‌پنجم آن‌ها نیز در حال مطالعات مقدماتی بودند. نتایج تحقیقات حاکی از این بود که بین سطح آگاهی و شناخت از فناوری بلاکچین و احتمال شرکت در انواع مختلف راه‌حل‌های بلاکچین، رابطه مستقیمی وجود دارد. به‌طور مشابه هرچه شرکت‌کنندگان دامنه دانش و فعالیت‌های خود را بیشتر گسترش می‌دادند، استفاده از بلاکچین را ارزشمندتر توصیف می‌کردند. عکس این قضیه نیز صادق بود. پاسخ‌دهندگانی که آشنایی کمتری با این فناوری داشتند، به‌احتمال کمتری در یکی از بلاک‌چین‌های موجود شرکت می‌کردند یا ایده خاصی برای سرمایه‌گذاری و ساخت بلاکچین خود داشتند.
- مزایا و موانع پذیرش بلاکچین
هر سه گروه شرکای تجاری اظهار کردند که فناوری بلاکچین را مفید، کارآمد، ارزشمند و مطمئن می‌دانند. به‌علاوه هر سه گروه در مورد نتایج سودمند فناوری بلاکچین (امنیت زنجیره تأمین، کنترل بهتر موجودی انبار و پایگاه داده قابل تائید برای ثبت معاملات) هم‌عقیده بودند.
همه شرکای کلیدی به وضوح تائید کردند که بلاکچین به آن‌ها کمک می‌کند مطابق با الزامات قانون DSCSA سازمان غذا و دارو پیش بروند.
اما در بحث موانع عدم پذیرش فناوری بلاکچین، عمده‌فروشان و داروخانه‌ها نگران چالش‌های مشابهی بودند که تا حدودی با مسائل مطرح‌شده از طرف تولیدکنندگان متفاوت بود. عمده‌فروشان و داروخانه‌ها، مهم‌ترین موانع پذیرش بلاکچین را عدم همکاری خریداران، چالش‌های تکنولوژی‌های جدید و اتصال به همه‌ی شبکه‌ها ذکر کردند، درحالی‌که تولیدکنندگان سه نگرانی عمده‌ی خود را هزینه، امنیت و اتصال یا یکپارچگی همه شبکه‌ها عنوان کردند.
در درجه بعد، هر سه گروه مسائل زیر را به عنوان دیگر چالش‌های پذیرش بلاکچین نام بردند:
- عدم اطمینان از هماهنگی با FDA در زمان بهره‌گیری از بلاکچین
- قابل‌مشاهده بودن داده‌ها
- اعتقاد به اینکه شرکا می‌توانند تحت یک سیستم ناشناس؛ اطلاعات شرکت را ببینند
و درنهایت، هر سه گروه به مانعی اشاره کردند که نشان‌دهنده یک سوءبرداشت بزرگ از مزایای بلاکچین بود: همه آن‌ها معتقد بودند پیاده‌سازی بلاکچین هیچ مزیت مالی عمده‌ای در پی نخواهد داشت.
- رابطه مستقیم بین سرمایه‌گذاری مالی و مالکیت داده‌ها
اکثر پاسخ‌دهندگان اظهار کردند که تولیدکنندگان دارو باید مسئولیت‌های مالی و نگهداری پروسه اجرایی بلاکچین را به عهده بگیرند. به‌علاوه آن‌ها معتقد بودند که تولیدکنندگان باید مالکیت داده‌های ثبت‌شده را در اختیار داشته باشند. این انتظارات به‌طور مستقیم با نگرانی تولیدکنندگان از هزینه‌های اجرایی بلاکچین ارتباط داشت.
گرچه اکثر پاسخ‌دهندگان بر این باور بودند که تولیدکنندگان باید هزینه‌های پیاده‌سازی بلاکچین را بپردازند، اما یک‌سوم از آن‌ها تصدیق می‌کردند که هر سه گروه، به میزان مساوی از این فناوری سود می‌برند و با ریسک یکسانی نیز روبرو هستند. نکته جالب‌توجه این بود که آن دسته از پاسخ‌دهندگان که در زمینه اثبات مفهوم یا مطالعات مقدماتی فعالیت می‌کردند، معتقد بودند که تولیدکنندگان سود بیشتری از بلاکچین کسب می‌کنند، درحالی‌که سایر شرکت‌کنندگان معتقد بودند که عمده‌فروشان و داروخانه‌ها از مزایای بیشتری منتفع می‌شوند.
- برنامه‌های آینده
اکثر شرکت‌کنندگان در نظرسنجی، عنوان کردند که تا دو سال آینده اقدامات بیشتری در راستای به‌کارگیری بلاکچین انجام خواهند داد. از بین سه گروه فوق، تولیدکنندگان دارو بیش از سایرین مشتاق پیشرفت و قدم نهادن به مراحل بعدی بودند.
- جمع‌بندی و نتیجه‌گیری
یکی از مهم‌ترین نکاتی که از جمع‌بندی مطالعات استخراج شد، این بود که ذی‌نفعان صنعت داروسازی (مدیران کسب‌وکار، مدیران داده‌های سازمانی، رگولاتورها و…) به آموزش بیشتری در سطوح مختلف، از آَشنایی مقدماتی گرفته تا اصول پیشرفته بلاکچین، نیاز دارند. در واقع مهم‌ترین نتیجه مطالعات فوق، نیاز به آموزش و توسعه بیشتر استانداردهای فنی برای پیشبرد پذیرش تکنولوژی بلاکچین در عرضه دارو بود. در مرحله اول و در حوزه مزایا و پیامدهای فناوری بلاکچین، فعالین صنعت داروسازی به آگاهی و آموزش‌های سطح پایه نیاز داشتند. در مرحله بعد نیز افرادی که بیشتر از سایرین با این فناوری آشنا بودند، باید در زمینه منافع، مزایا و همچنین پیامدهای بالقوه به‌کارگیری بلاکچین آموزش می‌دیدند. آن‌ها باید درک بهتری از یک پلتفرم مستقل پیدا می‌کردند و نقش «ناشناس ماندن در یک سیستم اشتراک‌گذاری شفاف اطلاعات» را یاد می‌گرفتند.
نیاز به استانداردهای فنی، زمانی مشخص شد که شرکت‌کنندگان در نظرسنجی، نگرانی خود را از ادغام سیستم‌های شبکه‌ای موجود، هزینه‌های اجرایی، اعتماد به سیستم‌های مستقل و میزان مشارکت کاربران اظهار کردند. توسعه استانداردهای این حوزه می‌تواند بخشی از موانع فوق را رفع کند، زیرا استانداردها طی توافقات گروهی – ترکیبی از تکنولوژیست‌ها، مدیران، رگولاتورها و دانشگاه‌ها – مورد تائید و تصویب قرار می‌گیرند و تضمین می‌کنند که فناوری بلاکچین در عرضه دارو یک راه‌حل معتبر برای برنامه‌های کاربردی صنعتی است. استانداردها نه‌تنها به طراحی اصولی و قاعده‌مند سیستم‌ها کمک می‌کنند، بلکه دستورالعمل‌های مشخصی برای مجوزها و حقوق کاربردی ارائه می‌دهند و نیازهای پرهزینه سفارشی‌سازی و توسعه را نیز برطرف می‌کنند.
ترجمه: عماد عزتی