اینوستمنت بانک چیست و چه کمکی می‌تواند به استارتاپ‌ها بکند
گفت‌وگو با فاطمه سرکاری، مشاور تامین مالی گروه فیروزه درباره اهمیت اینوستمنت بانک
تامین مالی یکی از چالش‌های بزرگ برای شروع فعالیت یک استارتاپ است. از روش‌های تامین مالی می‌توان به خدمات اینوستمنت بانک اشاره کرد. در این باره با فاطمه سرکاری، مشاور تامین مالی گروه فیرزه گفتگو کرده‌‌ایم. او در دانشگاه کارشناسی ارشد مدیریت مالی خوانده است و از مهرماه سال 93 وارد بازار کار شده است. به گفته او استارتاپ‌ها به‌ندرت در تعیین استراتژی تأمین مالی سراغ اینوستمنت بانک می‌روند. با این حال خدمات متنوع یک اینوستمنت بانک از جمله مشاوره تأمین مالی و تعیین ساختار مناسب مالی و سرمایه تا اقدام به تأمین منابع، می‌تواند استارتاپ‌ها را به اهدافشان نزدیک‌تر کند.
در یک اینوستمنت بانک (Investment Bank)چه خدماتی ارائه می‌شود؟
در یک تقسیم‌بندی کلی می‌توان فعالیت‌های یک اینوستمنت بانک را در 5 دسته گنجاند:
- مدیریت ثروت: صندوق‌های سرمایه‌گذاری با ساختارهای منعطف که پرتفوی آنها بر اساس سلیقه‌ها و سطوح مختلف ریسک‌پذیری ساختاردهی و مدیریت می‌شود، محل مناسبی برای سرمایه‌گذاری به‌منظور بهره‌مندی از پتانسیل‌های بازار سرمایه است. مدیریت پرتفوی انواع صندوق‌ها و کسب بازدهی مازاد بر بازار از جمله مواردی است که حجم دارایی تحت مدیریت یک اینوستمنت بانک (IB)را تحت تأثیر قرار می‌دهد.
- بازارگردانی: یکی از مهمترین فعالیت‌های یک اینوستمنت بانک بازارگردانی است. در بازار سرمایه ایران، حجم عمده این فعالیت مربوط به بازارگردانی اوراق بدهی از جمله انواع صکوک است.
- مشاوره ادغام و تملیک: در فضای حرفه‌ای کسب و کار، موضوع خرید یک شرکت توسط شرکتی دیگر و یا ادغام شرکت‌هایی با فعالیت مشابه بارها به گوش خورده است. در این مین، آنچه اهمیت دارد و باعث موفقیت این اتفاق می‌شود، حضور مشاور است. تعیین زمان مناسب انجام معامله و ساختار (structure) آن، اطلاع از قوانین و مقررات مؤثر، نحوه مستندسازی و راستی آزمایی از جمله خدماتی است که یک اینوستمنت بانک در اختیار شرکت‌ها قرار می‌دهد.
- مشاوره تأمین مالی بازار سرمایه: فعالیت دیگری که می‌توان جنس آن را مشابه مشاوره ادغام و تملیک دانست، در حوزه بازار سرمایه و مشاوره‌های تأمین مالی از جمله عرضه عمومی، افزایش سرمایه و انتشار اوراق بدهی است. تعیین مناسب بودن زمان تأمین مالی با توجه به شرایط اقتصاد و صنعت، بازاریابی و فروش اوراق تأمین مالی به مشتریان بالقوه، تعیین قیمت عرضه و نرخ تمام شده اوراق و در بعضی مواقع تعهد پذیره‌نویسی اوراق در این دسته از خدمات قرار می‌گیرد.
- تعریف و توسعه ابزارهای نوین مالی: تعریف و طراحی یک ابزار جدید مالی برای فروش به عموم و یا در بعضی مواقع طراحی ابزاری خصوصی بسته با نیاز مشتریان خاص برای مدتی مشخص، حوزه گسترده دیگری است که یک اینوستمنت بانک در آن فعالیت دارد.
یک اینوستمنت بانک تا چه حدی می‌تواند در تأمین مالی استارتاپ‌ها مؤثر باشد؟
نقش اینوستمنت بانک را در این زمینه می‌توان در دو بخش تفسیر کرد. سرمایه‌گذاری مستقیم و مشاوره تأمین مالی. در دنیا شاهد هستیم که بعضی از اینوستمنت بانک‌ها به صورت مستقیم در استارتاپ‌ها سرمایه‌گذاری می‌کنند. به‌عنوان مثال طبق اخبار استارتاپی منتشر شده، در ماه میلادی جاری جی.پی موگارن (JP Morgan 20 )میلیون دلار و تأمین سرمایه اسکاتلند (Scottish investment bank 4.5 )میلیون پوند به‌صورت ونچر یا جسورانه سرمایه‌گذاری کرده‌اند. البته بر اساس قوانین و اساسنامه شرکت‌های اینوستمنت بانک دارای مجوز از سازمان بورس و اوراق بهادار، امکان سرمایه‌گذاری مستقیم برای این شرکت‌ها دیده نشده است اما با این حال می‌توانند با تأسیس صندوق‌های جسورانه این جنس سرمایه‌گذاری را هم در پرتفوی مدیریت ثروت خودشان قرار بدهند.
نکته دیگری که اهمیت دارد حضور این شرکت‌ها در اکوسیستم و فعالیت‌های سابق آنها است. تمرکز بر ارائه خدمات مالی و توانایی در تحلیل داده، فضای اقتصاد و صنعت به استارتاپ‌ها کمک میکند که با یک برنامه کسب و کار و سند معرفی (pitch deck) مناسب، وارد فاز تأمین مالی شوند. در کنار این موضوع، شرکت‌های اینوستمنت بانک تقریباً زمان و انرژی زیادی را برای ایجاد شبکه ارتباطات و تهیه فهرست سرمایه‌گذاران بالقوه خود صرف می‌کنند و در زمان تأمین مالی با توجه به زمینه فعالیت استارتاپ، سرمایه‌گذاران استراتژیک را فیلتر و به استارتاپ معرفی می‌کنند.
همچنین پیگیری و انجام مذاکره با سرمایه‌گذاران به نمایندگی از استارتاپ خدمت مهم دیگری است که یک اینوستمنت بانک ارائه می‌دهد. آنها به خوبی می‌دانند که یک سرمایه‌گذار چه خواسته و توقعی از استارتاپ دارد و چه توضیحاتی را از ان‌ها می‌‌خواهد.
یکی از چالش‌های سرمایه‌گذاری در استارتاپ‌ها بخش سرمایه‌گذاری سنتی است که ادبیات استارتاپی رو بلد نیست. به نظر شما این بخش سنتی باید زبان استارتاپ‌ها رو یاد بگیرد تا بتواند سرمایه‌گذاری کند یا از شرکت‌های سرمایه‌گذاری خطرپذیر و وی‌سی‌ها کمک بگیرد و مستقیم با آنها صحبت نکند؟
سرمایه‌گذاران سنتی که در حال وارد شدن به این حیطه هستند، برای بررسی استارتاپ‌ها، تا حدی درون مجموعه خود از کارشناسانی استفاده می‌کنند که با ادبیات این اکوسیستم آشنا باشند. با این حال، تجربه ثابت کرده که ساختار این دسته از سرمایه‌گذاران از بروکراسی شدیدی برخوردار است و حتی تیم کارشناسی موجود توانایی تصمیم‌گیری نهایی را ندارند.
به نظر من در این شرایط هم نیاز به حضور یک مشاور احساس می‌شود. تیم تأمین مالی و مشاوره اقتصادی فعال در اینوستمنت بانک، به دلیل تجربه و سابقه کاری با این دسته از سرمایه‌گذاران به خوبی از ادبیات آنها آگاه بوده و می‌تواند در نقش مشاور خرید (buy-side advisor) در کنار این دسته از سرمایه‌گذاران قرار بگیرد.
در مراحل مختلف استارتاپ‌ها سید و ارلی استیج و … استفاده از خدمات اینوستمنت بانک امکان‌پذیر است؟
یک استارتاپ برای تأمین مالی اول خود و شروع کسب و کار هم می‌تواند به یک اینوستمنت بانک مراجعه کند و از خدمات آن استفاده کند اما این موضوع به این معنی نیست که باید برای شروع کار حتما یک اینوستمنت بانک در کنار استارتاپ باشد. معمولا ارزش افزوده‌ای که خدمات مالی برای استارتاپ ایجاد میکند، در فازهای بعدی تأمین مالی و به‌خصوص در زمان توسعه بازار و ارتقای محصول بیشتر خواهد بود.
در حال حاضر گروه فیروزه، در چه زمینه‌هایی فعالیت میکند؟
گروه فیروزه یک تأمین سرمایه نیست اما پرتفویی متنوعی از خدمات مالی را ارائه می‌هد. به‌طور خاص در فضای استارتاپی کشور، واحد VC گروه اقدام به سرمایه‌گذاری در استارتاپ‌های منتخبی میکند که از فیلتر کارشناسان این واحد گذشته و در نهایت به تأیید مدیریت مجموعه برسد. به‌عنوان نمونه به تازگی خبر سرمایه‌گذاری گروه در استارتاپ “داستان من” منتشر شد.
همچنین به دلیل پیشینه حضور گروه در اکوسیستم استارتاپی، تفکر، نگرش و نحوه برخورد با فرصت‌های موجود در فضای سرمایه‌گذاری، بخشی از فعالیت‌های واحد تأمین مالی و مشاوره اقتصادی آن مربوط به ارزش‌گذاری، مشاوره ادغام و تملیک و مشاوره تأمین مالی (از تهیه مستندات تا مذاکره با سرمایه‌گذاران منتخب) برای استارتاپ‌ها است. مشاوره تأمین مالی مرحله دوم الوپیک و همچنین مشاوره تأمین مالی جیبیت از جمله پروژه‌های در حال انجام این تیم است.
علاوه بر این، گروه در راستای تکمیل ابزارهای مدیریت ثروت خود، اقدام به تأسیس صندوق سرمایه‌گذاری جسورانه کرده است و این امکان را برای علاقه‌مندان به سرمایه‌گذاری در حوزه استارتاپی فراهم کرده تا از مزایای پرتفوی سرمایه‌گذاری جسورانه گروه بهره‌مند شوند.
و حرف آخر؟
تأمین مالی و جذب سرمایه موضوعی تخصصی است و همانند سایر فعالیت‌های مالی در استارتاپ‌ها نیازمند مشاور است. اگر استارتاپ‌ها قائل به حضور مشاور در سایر تصمیم‌گیری‌های خود هستند، باید حضور مشاور را در امر جذب سرمایه در نظر بگیرند. تجربه موفق مشاور، بهره‌مندی از فهرست غنی سرمایه‌گذاران و آشنایی با ادبیات و شاخص‌های مورد نظر سرمایه‌گذاران، باعث می‌شود که فرایند تأمین مالی استارتاپ چه از لحاظ زمان و چه از لحاظ انتخاب شریک همسو با استراتژی آنها به بهترین نحو انجام شود.
گفت‌وگو: زهرا قنبری