VOD ایرانی و کپی‌رایت: افسانه یا واقعیت؟

محمدجواد شکوری مقدم ادعا کرده فیلیمو برای حق‌پخش سریال‌های خارجی بیش از ۱۵ میلیارد تومان هزینه کرده است

ماجرای تلویزیون‌های اینترنتی همچنان همه را درگیر خود کرده و روز گذشته نیز با یک اظهارنظر عجیب به سوژه کاربران شبکه‌های اجتماعی تبدیل شد. روز گذشته مدیر یکی از تلویزیون‌های اینترنتی در گفت‌‌وگویی از پرداخت هزینه ۱٫۳ میلیون دلاری برای خرید کپی رایت حدود ۲۸۰۰ اپیزود از فیلم و سریال و انیمیشن خبر داد. این ادعا مورد بحث کاربران قرار گرفته که آیا شرکت‌های ایرانی نیز می‌توانند حق پخش فیلم‌های خارجی را بخرند؟ این گزارش را بخوانید تا بدانید گره کور معمای VODها چگونه باز می‌شود.

کار فیلیمو نبود!

در یک هفته گذشته که کاربران شبکه‌های اجتماعی از VOD‌ها عصبانی بودند بیشترین انگشت اتهامات به سوی «نماوا» رفت. از سوی دیگر، رقیب این تلویزیون اینترنتی یعنی «فیلیمو» ترجیح داد که برخلاف رقیبش سکوت کند. حالا این VOD نیز از حالت سکوت درآمده و مدیرش در گفت‌وگو با یکی از سایت‌ها توضیحات جدیدی داده است. اگرچه هنوز عده‌ای از کاربران باور دارند که VOD‌ها پشت ماجرا قرار دارند اما مدیرعامل «صبا‌ ایده» گفته هیچ شکایتی از سوی آنها صورت نگرفته است.

شکایت نکرده‌ایم

تاکنون در هیچ مرجع قضایی نسبت به هیچ یک از سایت‌های دانلود فیلم شکایتی از سوی فیلیمو ثبت نشده. این شایعات فضای مجازی بود که باعث شد به نظر بیاید فیلیمو در این مسدودسازی دست دارد. در صورتی که حتی یک خط و یک مدرک مبنی بر شکایت در اثبات این شایعه وجود ندارد.

طیف‌های مخاطب جداگانه

دانلود و تماشای آنلاین فیلم و سریال دو مسیر کاملا جدا از یکدیگر هستند. هر یک از این وادی‌ها، علاقه‌مندان مخصوص به خودش را دارد و وجه اشتراک چندانی بین کاربران VODها و سایت‌های دانلود فیلم وجود ندارد. در روزهای گذشته که چنین بحث‌هایی داغ بود نه فروش اشتراک فیلیمو نه میزان دقیقه تماشای فیلم‌ها نسبت به مدت مشابه تغییری نکرده است که نشان می‌دهد اشتراک کاربران سایت‌های دانلود با کاربران VODها بسیار کم است. فیلیمو یک سرویس بومی است و با تمرکز بر تولیدات سینمای ایران به ندرت کاربران مشترکی با کاربران سایت‌های دانلود دارد. بدیهی است که در چنین شرایطی سایت‌های دانلود فیلم رقیب فیلیمو نیستند.

قیمت حق پخش

یک نگاه کاملا سطحی به رعایت کپی رایت فیلم‌های خارجی وجود دارد و هیچ‌کس خبر ندارد که فیلیمو جز در محتواهایی که مربوط به کمپانی‌های بسیار بزرگ آمریکایی می‌شود، بیش از ۲۸۰۰ عنوان به روز و مهم خارجی از فیلم‌ها و سریال‌ها و انیمیشن‌ها را از ابتدای فعالیت خود به ارزش تقریبی بیش از یک میلیون و ۳۰۰هزار دلار خریداری کرده است.

فیلم‌ها را خریداریم

اگر تولیدکننده‌ها به ایران محتوا را بفروشند، فیلیمو آن را خواهد خرید چون رقم اینگونه قراردادها برای پخش در خاورمیانه برخلاف تصور وحشتناک نیست. ما امروز محتوای داخلی را با مبلغ بیشتری می‌خریم اما زمانی که نمی‌فروشند، راه دیگری نیست.

چند سوال مهم کاربران

با وجود آنکه کاربران زیادی نسبت به مصاحبه فوق واکنش نشان داده‌اند و به صحت آن شک کرده‌اند اما جست‌و‌جوهای هفت‌صبح نشان می‌دهد که چندان دور از واقعیت هم نیست. شاید سوال اصلی اینجا باشد که فیلم و سریال از چه منابعی تامین می‌شود و آیا ایرانی‌ها به دلیل تحریم می‌توانند با کمپانی‌های به خصوص آمریکایی وارد قرارداد شوند؟

برای پاسخ این سوال بهتر است روند خریداری فیلم و سریال در بازارهای جهانی را بررسی کنیم و ببینیم اگر یک فیلم در آلمان خریداری می‌شود آیا در ایران هم همان شیوه خرید وجود دارد؟ سوال دیگری هم که کاربران شبکه‌های اجتماعی پرسیده‌اند این است که اگر ادعای مدیر فیلیمو صحت دارد، پس چرا لوگوی برخی سایت‌های دانلود غیرقانونی روی فیلم‌های منتشر شده توسط فیلیمو وجود دارد؟

فروش به صورت منطقه‌ای

نکته اولی که باید بدانیم این است که برای یک فیلم یا یک سریال خاص، فقط یک پخش‌کننده در دنیا وجود ندارد و چندین پخش‌کننده با فرمول‌های جداگانه اقدام به فروختن حق پخش فیلم‌ها و سریال‌های خود می‌کنند. در واقع یک بازار رقابت مبتنی بر عرضه و تقاضا وجود دارد. در بازار جهانی واسطه‌هایی برای فروش محتوا وجود دارد که فیلم و سریال و انیمیشن را از کمپانی اصلی خریداری کرده و براساس مناطق جغرافیایی که در قراردادها تعریف می‌شود، آن را به کشورهای منطقه موردنظر می‌فروشند.

برای مثال مناطق جغرافیایی که در قراردادها به طور معمول وجود دارد آسیا پاسیفیک، خاورمیانه، آسیای شرقی، شمال آفریقا و … است. درواقع ممکن است یک واسطه فیلمی را به منطقه آسیا پاسیفیک با یک قرارداد و رقم جداگانه نسبت به منطقه خاورمیانه یا شمال آفریقا بفروشد. پس این مقایسه که بیاییم رقم حق پخش یک فیلم و سریال در اروپا را با ایران مقایسه کنیم، اصلا صحیح نیست.

بازاریابی در جشنواره‌های بین‌المللی

اولین قدم برای خرید حق پخش هم در بازارچه‌های معروف جهانی در حاشیه جشنواره‌های جهانی صورت می‌گیرد. مثلا بازارچه فیلم کن و بازارچه فیلم برلین از مهم‌ترین بازارهای فروش برای کمپانی‌های اصلی محسوب می‌شوند. حالا که یک کمپانی واسطه، فیلم را برای مثال برای منطقه خاورمیانه خرید، می‌تواند فیلم و سریال را بر اساس دسته‌بندی حق پخش سینمایی، حق پخش تلویزیونی، حق پخش DVD-VOD و سایر حق پخش‌ها به کشورهای اشاره شده در قرارداد بفروشد. اینجاست که یک فیلم توسط شرکت ویدئو رسانه برای عرضه در نمایش خانگی، توسط صداوسیما برای نمایش تلویزیونی توسط شرکت VOD برای عرضه آنلاین و شرکت‌های دیگر برای موارد دیگر خریداری می‌شود.

رقم قراردادها چقدر است؟

اما ممکن است بپرسید با حجم عظیم سرمایه‌گذاری که در تولیدات خارجی وجود دارد رقم این قراردادها چقدر است؟ جواب این سوال به خریداران واسطه‌ای که برای یک منطقه قرارداد می‌بندند بستگی دارد و به طور مستقیم با عرضه و تقاضا نسبت دارد؛ نسبتی که تعداد متقاضیان سقف آن را تعیین می‌کند اما حدود قیمتی هم وجود دارد و اینطور نیست که ارزشگذاری تنها از سمت خریدار باشد. برای مثال یک فیلم سینمایی با توجه به درجه کیفی آن حداقل ۱۰۰۰ و حداکثر ۸۰۰۰ دلار حق رایت برای استفاده داخل ایران دارد و هر قسمت سریال‌های خارجی ارزشی بین ۵۰۰ تا ۵۰۰۰ دلار دارند.

تحریم‌ها چه می‌شود؟

اما به دلیل تحریم ایران در تراکنش‌های مالی، تکلیف کمپانی‌های اصلی آمریکایی چه می‌شود؟ جالب است بدانید بعضی از این کمپانی‌ها با اینکه مقررات مدونی برای آن‌ها وجود ندارد اما چون نمی‌توانند از ایران دریافتی مالی داشته باشند، در قرارداد منطقه خاورمیانه خود ذکر می‌کنند که این محتوا در همه کشورهای خاورمیانه به جز ایران قابل عرضه است. البته این موضوع هم شامل همه کمپانی‌های میجر(اصلی) نمی‌شود و برای مثال سونی پیکچرز تولیدات خود را برای ایران قابل عرضه کرده است. به همین دلیل، انیمیشن‌های مشهور راحت‌تر دوبله و در دسترس قرار می‌گیرند.

چرا لوگوی سایت‌های دانلود وجود دارد؟

یکی دیگر از سوالات کاربران این است که چرا لوگوی سایت‌های دانلود روی برخی فیلم‌های پخش شده توسط تلویزیون‌های اینترنتی قرار دارد؟ مگر حق پخش آن‌ها خریداری نشده؟ برای پاسخ به این سوال باید به یکی از گفت‌وگوهای قبلی مدیر فیلیمو اشاره کنیم که درباره بسته شدن تاینی موویز و اتهاماتی که آن زمان به VODها زده شد، گفته بود: «ما خودمان در فیلیمو از تاینی موویز محتوا می‌خریدیم چون کار دوبله را انجام می‌دادند و نیازی نبود دوباره کاری شود.

با تاینی‌موویز قرارداد داشتیم و گاهی هم آنها از محتوای دوبله شده‌ ما استفاده می‌کردند. با این حال این اتهام به فیلیمو و چند سرویس‌دهنده دیگر وارد شد که تعطیل شدن این سایت، کار آنها بوده است. از بابت این اتهامات آن زمان واقعا غمگین شدیم چراکه ابدا پایه و اساسی نداشت و فقط برای تخریب تیری در تاریکی زده بودند.»

چند سوال بی‌پاسخ

با وجود اطلاعاتی که هفت‌صبح درباره نحوه خرید و فروش حق پخش فیلم‌های خارجی به دست آورد اما هنوز چند سوال مهم بی‌پاسخ است. مثلا چرا دسترسی به سایت‌های VOD ها از خارج از کشور غیرممکن است؟ قیمت‌های خرید حق پخش برای سریال‌هایی که فرضا یک روزه پخش شده‌اند، بسیار بالاست و تلویزیون‌های اینترنتی ایرانی چگونه از عهده خرید آن بر می‌آیند؟ هفت صبح در گزارش‌های بعدی خود این ابهامات را از وزارت ارشاد پیگیری خواهد کرد.