عیسی زارع‌‌پور، وزیر ارتباطات در مراسم افتتاح پروژه‌های بخش ارتباطات و فناوری اطلاعات به مناسبت هفته دولت، با انتقاد از سیاست ثابت نگه داشتن تعرفه در دوره‌های گذشته اعلام کرد: «آیا رواست با سیاسی‌‌کاری و محبوب ماندن، تعرفه را پنج سال ثابت نگه داریم و در نهایت منجر به این شود که توسعه اتفاق نیفتد.» این درحالی است که با وجود افزایش ۶۰درصدی قیمت خدمات ارتباطی اوایل امسال، هنوز بهبودی در کیفیت این خدمات مشاهده نمی‌‌شود و حالا حتی اظهارنظر اخیر رئیس رگولاتوری، مهر تاییدی بر احتمال افزایش قیمت دوباره خدمات ارتباطی سیار است.

تردید در کارآمدی سیاست فیبرکشی

کیفیت پایین اینترنت ثابت در کشور، همواره یکی از چالش‌‌های جدی مدیریت ارتباطی کشور بوده و این موضوع باعث شده است که بخش زیادی از تقاضای کاربران به شبکه موبایل منتقل شود. طبق آمارهایی که اخیرا صادق عباسی شاهکوه، رئیس سازمان تنظیم مقررات ارتباطات رادیویی اعلام کرده است، اکنون مصرف کاربران اینترنت در بخش ثابت، حدود ۵۰۰ هزار ترابایت در ثانیه است که این یعنی تنها یک‌سوم مصرف دیتای کشور بر شبکه ثابت قرار دارد و بار اصلی ارتباطات اینترنتی روی شبکه موبایل است. این روندی معکوس نسبت به رویه جهانی است و حالا وزارت ارتباطات با سودای تغییر ذائقه کاربران از ارتباطات سیار به ثابت، سعی دارد به کمک تغییر تعرفه‌ها، زمینه توسعه زیرساخت‌های ثابت را فراهم کند.

از حدود یک‌سال پیش که زارع‌‌پور، سکان هدایت وزارت ارتباطات و فناوری اطلاعات را در دست گرفته، همواره بر لزوم توسعه زیرساخت‌ها و رساندن پورت‌های فیبر نوری به نزدیک منزل کاربران نهایی تاکید کرده و هدف ایجاد ۲۰میلیون پورت فیبر نوری تا پایان دولت سیزدهم را سرلوحه برنامه‌های خود قرار داده است. این در حالی است که کارشناسان نسبت به کارآمدی این برنامه در بهبود تجربه کاربران تردید دارند و معتقدند موانع عملیاتی زیادی برای کسب نتیجه از این طرح وجود دارد. پروژه توسعه فیبر نوری از جمله طرح‌هایی است که اجرای آن، مستلزم انجام‌‌ سرمایه‌‌گذاری‌‌های کلان است که نه دولت به تنهایی توان انجام آن را دارد و نه به واسطه انحصاری که سال‌ها بر شبکه زیرساخت کشور وجود داشته، سرمایه‌‌گذاران بخش خصوصی فرصت انجام آن را به‌دست آورده‌‌اند. طبق اعلام معاون وزیر ارتباطات، دولت برای عملیاتی شدن پروژه توسعه شبکه دسترسی ثابت مبتنی بر فیبر نوری با دعوت از اپراتورها برای مشارکت در این طرح، (FTTx)، ۳درصد درآمد اپراتورها را که برای توسعه ارتباطات ثابت در نظر گرفته شده بود، به ۸درصد افزایش داده است که پیش‌‌بینی می‌‌شود مبلغ این حق‌‌السهم تا پایان دولت فعلی به ۲۰هزار میلیارد تومان برسد. با این حال هنوز درباره صرفه اقتصادی این طرح اما و اگرهای زیادی مطرح است و حتی در لیست شرکت‌های آماده همکاری برای عملیاتی کردن این طرح، نامی از دو اپراتور بزرگ ایرانسل و همراه اول به چشم نمی‌‌خورد.

گذشته از موانع موجود در اجرای پروژه فیبرکشی در سراسر کشور، ترغیب کاربران به استفاده از این خدمات چالش دیگری است که وزارت ارتباطات با آن دست به گریبان است؛ زیرا استفاده از این خدمات نیاز به تامین تجهیزات اولیه‌‌ای دارد که چندان ارزان نیست و هزینه شارژ ماهانه این سرویس نیز نسبت به سرویس‌‌های فعلی ADSL نسبتا بالاتر است و این باعث می‌‌شود با وجود فراهم شدن امکان اتصال به پورت‌‌های ایجادشده، کاربر نهایی تمایل چندانی به تغییر سرویس از خود نشان ندهد. اگرچه آمارهای وزارت ارتباطات از ایجاد یک‌ونیم میلیون از ۲۰میلیون پورت هدف خبر می‌‌دهد؛ اما تعداد اتصال به این پورت‌های ایجادشده بسیار کم است.

طبق آماری که در سایت iranfttx.ir (یکی از سایت‌های وزارت ارتباطات برای گزارش پیشرفت پروژه فیبر نوری) اعلام شده، تا این زمان کمتر از ۴۰۰ هزار سرویس گیرنده اقدام به استفاده و اتصال به این پورت‌‌ها کرده‌‌اند که از این مقدار نیز تنها حدود ۲۰۰هزار پورت برای سرویس FTTH (سرویس فیبر نوری تا منزل) مورد استفاده قرار گرفته و مابقی برای سرویس VDSL به بهره‌‌برداری رسیده است. در سرویس VDSL فیبر نوری تا نزدیک‌‌ترین کافو به کاربر (در فاصله کمتر از ۵۰۰ متری کاربر) کشیده می‌‌شود و مشترک در نهایت از طریق یکی از فناوری‌‌های DSL مانند VDSL به شبکه متصل می‌‌شود. چالش ترغیب کاربران به استفاده از شبکه فیبر نوری به حدی جدی است که عباسی شاهکوه، رئیس رگولاتوری از آن به‌عنوان یکی از جدی‌‌ترین بخش‌های توسعه این پروژه یاد کرده و بر در نظر گرفتن یارانه‌هایی برای مجاب کردن خانواده‌ها به استفاده از این سرویس تاکید کرده است.

زمزمه‌های مجدد افزایش تعرفه‌ها

اگرچه در برنامه دولت برای توسعه زیرساخت‌ها و گسترش شبکه فیبر نوری، بودجه‌هایی در نظر گرفته شده و از چندین اپراتور نیز دعوت به همکاری شده، اما به نظر می‌‌رسد هنوز دولت برای تامین بخشی از هزینه‌های توسعه زیرساختی، روی کمک کاربران حساب باز کرده است! به‌طوری‌که اگرچه در اوایل امسال، هزینه خدمات ارتباطی ثابت و سیار یک مرحله افزایش یافت، باز هم اظهارات مشابهی مطرح می‌‌شود که نشان می‌‌دهد احتمالا کاربران در آینده نزدیک با دور جدیدی از افزایش در تعرفه‌ها – خصوصا تعرفه ارتباطات سیار- مواجه خواهند شد.

وزیر ارتباطات در بخشی از صحبت‌های اخیر خود در هفته دولت، به سرکوب قیمتی انجام‌شده در دولت قبل برای افزایش تعرفه خدمات ارتباطی توسط اپراتورها انتقاد کرد و گفت: «می‌‌گویند در آن سال‌ها سرکوب تعرفه‌‌ای نداشتیم، پس چطور ۲ اپراتور بزرگ کشور پرونده هزار و صد میلیارد تومانی در تعزیرات دارند. این پرونده مربوط به جریمه اپراتورها برای افزایش حداقلی در قیمت بسته‌‌ اینترنت است. اگر اسم این سرکوب تعرفه‌‌ای نیست، پس چیست؟» وی در ادامه در واکنش به سیاست‌های در پیش گرفته‌شده در دولت قبل گفت: «آیا رواست با سیاسی‌‌کاری و محبوب ماندن، تعرفه را پنج سال ثابت نگه داریم و در نهایت منجر به این شود که توسعه اتفاق نیفتد؟» زارع‌‌پور چنین ادامه داد که «توسعه زیرساختی نیاز به منابع دارد. تلاش کردیم دولت دست در جیب خود کند و بودجه‌‌ای را در اختیار اپراتورها و وزارت ارتباطات قرار بدهد تا بتوانیم عقب‌ماندگی‌‌ها را جبران کنیم.» وی تاکید کرد: «تامین منابع مالی و ایجاد فضای پویا باعث می‌‌شود تا بتوانیم در کنار یکدیگر عقب‌ماندگی را که در توسعه ارتباطات داریم، جبران کنیم. شکی وجود ندارد که عقب‌‌ماندگی در بخش‌های مختلف صورت گرفته است.»

قرار دادن صحبت‌های اخیر رئیس رگولاتوری در کنار این اظهارات وزیر ارتباطات، ظن افزایش مجدد تعرفه خدمات ارتباطی را تقویت می‌‌کند. اگرچه قیمت خدمات ارتباطی ثابت و سیار در اوایل امسال افزایشی حدود ۶۰درصدی را تجربه کرد اما هنوز گفته می‌‌شود که توسعه زیرساخت‌ها و حفظ کیفیت فعلی، مستلزم افزایش بیشتر تعرفه خدمات است. صادقی شاهکوه به تازگی اظهار کرده است: «چنانچه وضعیت تعرفه شبکه موبایل به همین روال ادامه پیدا کند در آینده نزدیک شاهد افت شدید ارتباطات در کشور خواهیم بود.» اگرچه رئیس سازمان تنظیم مقررات دلیل اصلی افت کیفیت اینترنت را عدم سرمایه‌‌گذاری در زیرساخت‌‌های مخابراتی دانست و گفت که باید این شبکه به سرعت بازسازی شود، با این‌حال کاربران این ادعا را رد می‌‌کنند و معتقدند که بخش زیادی از افت اخیر کیفیت اینترنت کشور، ناشی از اختلالات عمدی ایجادشده در شبکه، خصوصا در مسیر دسترسی به پلتفرم‌های مختلف شبکه اجتماعی است و این چیزی نیست که با سرمایه‌‌گذاری و افزایش تعرفه‌ها حل شود.

ضعف زیرساختی یا اختلال؟

واکنش به اظهارات اخیر زارع‌‌پور و تیم مدیریتی وی، محدود به کاربران شبکه‌های اجتماعی نبود و حتی صدای مدیران این بخش در دولت پیش را نیز درآورد. پس از آنکه ابراهیم رئیسی، رئیس‌جمهور در بخشی از صحبت‌های خود در هفته دولت، مشکلات این روزهای اینترنت را ناشی از کوتاهی‌‌هایی دانست که دولت قبل در مسیر توسعه زیرساخت‌‌ها داشته است، امیر ناظمی، رئیس سابق سازمان فناوری اطلاعات با انتشار رشته توییتی به موضوع واکنش نشان داد و گفت: « چگونه شکایت مردم از کیفیت اینترنت به کم‌‌کاری گذشته ارتباط داده می‌‌شود؟» وی در توییت‌‌های خود با اشاره به اینکه پیش از روی کار آمدن تیم جدید وزارت ارتباطات، کاربران افتی که این روزها شاهد آن هستیم را تجربه نکرده بودند، نوشت: «امروز که بار بزرگ آموزش آنلاین دیگر بر دوش شبکه اینترنت نیست و در چند ماهه‌‌ اخیر هم پیک پهنای‌‌ باند مصرفی اپراتورها و بار شبکه کاهشی بوده است، چگونه شکایت مردم از کیفیت اینترنت را به کم‌‌کاری گذشته حواله می‌‌کنید؟» ناظمی معتقد است: «زیرساخت‌‌های شبکه اینترنت در کشور آن‌گونه توسعه داده شده بود که در شرایط دشوار کرونا، بار همه امور زندگی مردم، از سلامت تا آموزش و از کسب‌‌وکار تا سرگرمی و بازی را بر دوش کشید؛ هرچند آرزوی ما هم برای ایران بیش از آن بود؛ اما آن وضعیت هم بار خاطر و چالشی بزرگ نبود.» او قضاوت را درباره اتهامی که در مساله افت اخیر کیفیت اینترنت به دولت قبل زده می‌‌شود، به مردم سپرد.

همزمان با آنکه روند افزایش پهنای باند اینترنت بین‌‌الملل متناسب با رشد تقاضا و مصرف کاربران به کندی پیش می‌‌رود، کارشناسان شبکه و آی‌‌تی از وجود شواهدی مبنی بر وجود اختلالات غیر اتفاقی در شبکه و دسترسی به پلتفرم‌هایی مانند اینستاگرام خبر می‌‌دهند. اخیرا مهدی رزمی، کارشناس حوزه آی‌‌تی در گفت‌وگو با سایت «انتخاب» به موضوع کاهش سرعت اینستاگرام واکنش نشان داد و گفت: «به نظر می‌‌رسد وزارت ارتباطات درصدد اثرگذاری روی فضای مجازی و یکسری پروتکل‌‌هایی مثل HTPS است و این‌طور که از شواهد پیداست، روی پهنای باند بین‌‌الملل هم دارند تفاوت قائل می‌‌شوند.» وی تاکید کرد: «با توجه به شواهدی که روی موضوعات زیر ساختی اثر می‌‌گذارد، به نظر می‌‌آید که به صورت ناگفته و نانوشته یکسری تغییراتی در حال ایجاد است.» با این حال زارع‌‌پور در سخنان خود در هفته دولت تاکید کرد که «هیچ سیاست جدیدی درباره پلتفرم‌‌های خارجی نداریم و هر اتفاقی که رخ می‌‌دهد، مربوط به تصمیمات گذشته است که می‌‌تواند بازنگری شود.» اگرچه نمی‌‌توان عملکرد آذری‌جهرمی، وزیر ارتباطات دولت قبل در مدیریت شبکه ارتباطی کشور را هم بی‌‌نقص دانست، اما اظهارات برخی کارشناسان مهر تاییدی بر آن است که افت اخیر کیفیت اینترنت تنها به‌دلیل ضعف زیرساختی نیست و احتمالا دلایل دیگری نیز دارد و افزایش تعرفه‌ها با هدف بهبود زیرساخت، چیزی نیست که بتواند حلال مشکلات فعلی شبکه باشد. حتی زارع‌‌پور در اظهارات اخیر خود تاکید کرد: «به باور کارشناسان تا زمانی که مشکلات محتوایی و دسترسی و سیاستگذاری به سرویس‌‌های پربازدید بین‌‌المللی و سیاستگذاری در این زمینه حل نشود، توسعه فیبرنوری رضایت کاربران را به دنبال نخواهد داشت.»