قفل استارتاپ‌های سلامت باز شده است؟
برخی نشانه‌ها می‌گویند احتمالا یکی از حوزه‌های استارتاپی جذاب در سال‌های پیش‌رو حوزه درمان و تندرستی باشد
جمیله گنجعلیخانی‌زاده | یکی از مهم‌ترین گزاره‌هایی که درباره اکوسیستم استارتاپی ایران گفته می‌شود این است: «رشد آن نامتوازن بوده و برخی حوزه‌های مستعد در آن درجا زده‌اند!» تفسیر و تعبیر این سخن هم این است که برخلاف حوزه‌هایی چون خرده‌فروشی و حمل‌و‌نقل و تبلیغات آنلاین؛ هستند حوزه‌هایی که در قدوقواره بازارهای سنتی خود رشد نکرده‌اند. یکی از این بازارها حوزه سلامت است.
وقتی ده سال پیش موج استارتاپی ایران شروع به رشد کرد و سرمایه‌ها به درون آن سرازیر شد خیلی‌ها امید اول این اکوسیستم را حوزه سلامت دیجیتال می‌دانستند. حوزه‌ای که بازار سنتی‌اش یا همان قاتصاد سلامت بازاری 300 تا 400 هزار میلیاردی دارد. همین امیدواری هم بود که باعث شد تا استارتاپ‌های کوچک زیادی در این بازار شکل بگیرد. از نوبت‌دهی آنلاین گرفته تا درمان از راه دور و نسخه‌پیچی آنلاین و استارتاپ‌هایی که روی طراحی و ساخت گجت‌های سلامت تمرکز کرده بودند.
اما بعد از ده سال نتیجه این استقبال بزرگ اولیه دو چیز بیشتر نبوده است: یکی تعداد زیاد ایده‌ها و کسب‌وکارهای شکست‌خورده استارتاپی در حوزه سلامت که باعث راکد ماندن یک بازار نصف و نیمه سلامت آنلاین شده است و دیگری سرخوردگی ایده‌پردازان و صاحبان سرمایه از این بازار.
اما حالا که اسنپ و آپ و برخی دیگر از شرکت های بزرگ حوزه فناوری و استارتاپی با کسب‌وکارهایی چون اسنپ دکتر و «حال» به میدان آمده‌اند و هم سرمایه‌گذاری‌های زیادی در این حوزه کرده‌اند و هم با توان چانه‌زنی خود توانسته‌اند تا حدی وزارت بهداشت و قوانین سخت‌گیرانه‌اش را به عقب برانند امیدها دوباره کمی زنده شده است. نباید فراموش کرد که مقررات گذاری وزارت بهداشت برای استارتاپ‌ها با نگاه محدودکننده یکی از مهم‌ترین عوامل شکست‌های استارتاپی در این حوزه و از میدان به در شدن کسب‌و کارهای آنلاین آن بوده است. البته هستند کسانی که اعتقاد دارند تلاش وزارت بهداشت برای اجرایی کردن پروژه نسخه الکترونیک و نیاز این پروژه به باز گذاشتن دست آنلاین‌ها بوده که باعث این عقب‌نشینی شده است. درحدی که شاهین طبری مدیرعامل استارتاپ مداریو در گفت‌وگویی گفته بود: «چاقو دسته خود را نمی‌برد. به نظر من اصل داستان، تضاد منافع است. اولین مشکل ما این است که پزشکان را به سمت مدیران حوزه سلامت منصوب کرده‌ایم. این مدیران به پیشگیری اهمیت نمی‌دهند و به فکر درمان هستند. برای تجهیزات درمان هزینه زیادی می‌کنند؛ اما برای پیشگیری هزینه‌ای نمی‌شود. چون درآمد پزشک از بیماری است. منافع افراد تصمیم‌گیرنده در این حوزه در بیماری است. این افراد حدود ۱۵ درصد از تولید ناخالص ملی ما را هزینه می‌کنند و سلامتی ما برای آن اهمیت ندارد. به هر جای این سیستم نگاه کنید، تضاد منافع را می‌بینید و باز کردن این کلاف کار بسیار دشواری شده است. به نظر من در وهله اول پزشکان باید از مدیریت حوزه سلامت کنار بروند، چون تضاد منافع دارند. در وهله بعد فکر می‌کنم که سرمایه‌گذاری باید روی پیشگیری انجام شود. اگر در مواردی رگولاتور کوتاه آمده، به خاطر بلوغش نیست. پذیرش مسائلی چون نسخه الکترونیک به خاطر به بلوغ رسیدن رگولاتور نیست و صرفاً از فرط بی‌پولی است. به خاطر هزینه‌های تلنبار شده و بدهی‌های بیمه مجبور شده که کارهای کوچکی انجام دهد.»
گزارش جامع سلامت دیجیتال چه می‌گوید
در هفته گذشته هم رویدادی برگزار شد که نشانه‌های امیدوارکننده دیگری از رونق استارتاپی اقتصاد سلامت در خود داشت. در مراسم رونمایی از گزارش جامعه سلامت دیجیتال امیر شریفیان، مدیر مرکز رصد و ترویج اقتصاد دیجیتال معاونت علمی، مدیرعامل شرکت فناوری و نوآوری هوشمند سایان (سایتک) و مدیر پروژه گزارش سلامت دیجیتال، مهم‌ترین یافته‌ها و تحلیل‌های حاصل از این گزارش ارائه داد و بعضی از دستاوردهای آن را تشریح کرد. او حوزه‌های مختلف سلامت دیجیتال را برشمرد و گفت: «سلامت دیجیتال در جهان در ۹ بخش مراقبت در منزل، زنان و بارداری و زایمان، نوبت‌دهی و رزرو، مشاوره آنلاین، تشخیص و پایش سلامت، تناسب‌اندام و تغذیه، گردشگری سلامت، تجهیزات و سامانه‌های هوشمند بیمارستانی و پرونده الکترونیک سلامت تعریف می‌شود.»
او اپلیکیشن‌های موبایل و پوشیدنی‌ها و ابزارهای هوشمند را دو نمونه از ابزارهای کاربردی در حوزه سلامت دیجیتال دانست و رشد سریع اپلیکیشن‌ها و رونق بازار پوشیدنی‌ها را عنصر پیشران این اکوسیستم در جهان و ایران معرفی کرد. به گفته شریفیان، حوزه سلامت در کشور ما صرفاً در بخش اپلیکیشن‌های موبایل توسعه و پیشرفت کرده است؛ اما در بازار پوشیدنی‌ها و ابزارهای هوشمندی که می‌توانند در فرایند پایش و تشخیص و درمان مؤثر باشند، به موفقیتی نرسیده است.
سهم کم ایران از اپلیکیشن‌های سلامت‌محور
مدیر پروژه گزارش جامع سلامت دیجیتال ایران ۱۴۰۰ در ادامه آماری درباره تعداد اپلیکیشن‌های موبایل سلامت‌محور ارائه کرد و گفت: در سال ۲۰۲۰، در جهان روزانه ۲۵۰ اپلیکیشن تهیه و عرضه شده است و در حال حاضر، مجموعاً ۳۵۰ هزار اپلیکیشن در حوزه سلامت دیجیتال ارائه شده که کشور ما سهم نیم درصدی در ساخت و ارائه آن‌ها داشته است. آمار محصولات ایرانی حوزه سلامت به‌صورت دقیق‌تر حاکی از آن است که تا سال ۱۴۰۰، ۱,۶۵۰ محصول سلامت دیجیتال در کشور شناسایی شده که ۶۰ درصد از آن‌ها، یعنی حدود ۱,۴۴۰ محصول اپلیکیشن‌های سلامت‌محور بوده‌اند. در میان تمام این اپلیکیشن‌ها، فقط برنامه‌های کرفس و پذیرش ۲۴ بیش از یک میلیون نصب را تجربه کرده‌اند.» همچنین شریفیان حجم بازار سلامت دیجیتال کشور را نیز تشریح کرد و توضیح داد: «حجم بازار سلامت دیجیتال ایران در سال گذشته نزدیک به ۱,۸۷۰ میلیارد تومان بوده که در مقایسه با سال ۱۳۹۹، رشد ۲۳ درصدی را تجربه کرده است. پیش‌بینی ما این است که حجم این بازار در سال جاری به ۲,۲۱۵ میلیارد تومان و سال بعد به ۲,۷۵۸ میلیارد تومان برسد.»
به گفته مدیرعامل سایتک، این افزایش ریالی حجم بازار به معنای توسعه سلامت دیجیتال نیست؛ چراکه بخش عمده‌ای از افزایش ریالی به دلیل نرخ تورم ایجاد شده است. علاوه بر این، بخش گردشگری سلامت به علت شیوع ویروس کرونا در سال‌های اخیر به‌شدت آسیب‌دیده و رشد نکرده است. همچنین طبق داده‌های این گزارش، در سال گذشته بخش‌های پایش سلامت و تشخیص بیماری، مشاوره آنلاین و زنان، بارداری و زایمان بیشترین رشد درآمد را در میان بخش‌های مختلف سلامت دیجیتال کشور کرده‌اند.
سرمایه‌گذاری‌های استارتاپی حوزه سلامت بیشتر می‌شود؟
در این نشست، مجتبی کیانی، معاون سرمایه‌گذاری هلدینگ مکس، به فعالیت‌های این هلدینگ در حوزه سلامت دیجیتال اشاره و درباره حمایت هلدینگ مکس از گزارش جامع سلامت دیجیتال ایران ۱۴۰۰ توضیحاتی ارائه کرد. به گفته او، یافته‌ها و نتایج این گزارش می‌تواند برای رگولاتور، استارتاپ‌ها، فعال‌های حاضر در حوزه سلامت دیجیتال کشور مفید و مؤثر باشد.
کیانی آشنایی با تیم‌های فعال در حوزه سلامت دیجیتال کشور و سرمایه‌گذاران این حوزه را از مهم‌ترین تأثیرات این گزارش بر دیدگاه و رویکرد این هلدینگ در زمینه سلامت دیجیتال دانست که به گفته او می‌تواند بر استراتژی‌های آتی این هلدینگ در این حوزه تأثیرگذار باشد.
معاون سرمایه‌گذاری هلدینگ مکس گفت این هلدینگ از سال ۱۳۹۹ با سرمایه‌گذاری در استارتاپ دکترتو به عرصه سلامت دیجیتال وارد شد و در سال گذشته، به سرمایه‌گذاری روی هومکا رسیده است. به گفته او، آشنایی با شرکت‌های دانش‌بنیان فعال در این حوزه این هدلینگ را به سرمایه‌گذاری در سلامت دیجیتال ترغیب کرده است. کیانی افزود اکنون هلدینگ مکس بودجه‌ای بین ۷ تا ۳۰ میلیارد تومان را برای سرمایه‌گذاری در پروژه‌های حوزه سلامت دیجیتال در نظر گرفته است.
مجتبی کیانی تفاوت‌های حوزه سلامت دیجیتال در ایران و جهان را نیز تشریح کرد و گفت تطابق مردم سایر کشورها با تکنولوژی، استفاده از اپلیکیشن‌ها و ابزارهای سلامت‌محور و… زودتر اتفاق افتاده است؛ اما در ایران این روند کندتر بوده و در یکی دو سال اخیر نیاز به مواردی مانند نسخه الکترونیک و پرونده سلامت الکترونیک احساس شده است.