فضای کار اشتراکی پیش‌نیاز توسعه اکوسیستم‌های استارتاپی
گفت‌وگو با حمیدرضا هنرکار ، مدیر مجموعه فضای کار اشتراکی کارمانا
اکوسیستم‌ها نوآور و فناور برای رشد و توسعه نیازمند زیرساحت‌هایی هستند که وجود آنها به مثابه موتور پیشران تیم‌های نوآور عمل خواهد کرد. زیرساخت‌هایی چون امکان سرمایه‌گذاری خطرپذیر، حضور منتورهای باتجربه و البته فضاهایی برای استقرار تیم‌های نوآور. از این رو فضاهای کار اشتراکی به عنوان پاتوقی برای حضور تیم‌ها و منتورها و ارتباط با سرمایه‌گذارها و شبکه سازی با دیگر بازیگران اکوسیستم‌های استارتاپی این امکان را به تیم‌های مختلف می دهند که بخشی از یک محیط پویا باشند و از امکانات مشترکی استفاده کنند که مهم ترین نتیجه آن کم شدن قابل توجه هزینه‌های راه‌اندازی و رشد یک استارتاپ است. فضای کار اشتراکی، این روزها به یک مفهوم آشنا در بین فعالان اکوسیستم استارتاپی تبدیل شده است.
در گفتگویی که با حمیدرضا هنرکار، مدیرعامل و عضو هیات مدیره شرکت سرمایه گذاری رایان ونچرز و مدیر مجموعه فضای کار اشتراکی کارمانا داشتیم، به تاثیری که این فضاها می‌توانند در توسعه اکوسیستم‌های فناور یک کشور داشته باشند پرداخته‌ایم.
هنرکار، تحصیلاتش را در حوزه مدیریت مالی دانشگاه تهران گذرانده است. او در ابتدای این گفت‌وگو به اولین تجربه تیمی‌اش راه‌اندازی استارتاپ اشاره می‌کند و می‌گوید: «سابقه فعالیت‌های من به حدود 10 سال پیش برمیگردد که در کنار دانشگاه صنعتی شریف، گروهی به نام گروه مالی و سرمایه‌گذاری داشتیم که فعالیت‌های مشاوره و توسعه و ترویجی در حوزه‌های مالی و سرمایه‌گذاری انجام می‌دادیم. به مرور فعالیت‌هایمان به سمت نوآوری هم سوق پیدا کرد. همچنین در راه‌اندازی صندوق پژوهش و فناوری دانشگاه صنعتی شریف دست‌اندر کار بودیم که جزو اولین صندوق‌های این زمینه بود. در این بین به همراه دوستان، استارتاپ‌های کوچکی هم راه‌اندازی و هدایت کردیم.»
او و تیم همکارانش حدود دو سال پیش تصمیم می‌گیرند مجموعه‌ای را طراحی کنند که به شکل متمرکزتری، توسعه نوآوری را انجام دهد که ماحصل آن، شرکت سرمایه‌گذاری رایان ونچرز می‌شود. هنرکار درباره فعالیت این شرکت توضیح می‌دهد: «این مجموعه به عنوان یک VC خصوصی فعالیت می‌کند که با هدف سرمایه‌گذاری خطرپذیر روی تیم‌های مستعد راه افتاده است. رسالت‌مان را بر این مبنا قرار دادیم که در دوران پساشتابدهی روی استارتاپها سرمایه‌گذاری کنیم. یعنی استارتاپ‌هایی که از دوره شتابدهی خارج شده‌اند و یک محصول اولیه دارند، ولی هنوز به آن سطحی نرسیده‌اند که بتوانند سرمایه‌گذاران را به سمت خود جذب کنند. در این مدت دو ساله، روی پنج استارتاپ سرمایه‌گذاری کرده‌ایم و ضمن این فعالیت‌ها، با توجه به توانمندیها و مزیتهای مجموعه، خدمات مختلفی را در حوزه نوآوری به بخشهای مختلف داخل و خارج از اکوسیستم نوآوری ارائه کردیم.
با مدیر مجموعه فضای کار اشتراکی کارمانا که به تازگی راه افتاده، درباره این فضای کاری، ماموریت آن و البته چالش‌های پیش روی توسعه فضاهای کار اشتراکی به گفتگو نشسته‌ایم.
فضاهای کار اشتراکی، یک فضای کاری مشترک برای چندین استارتاپ را فراهم می‌کند که فعالان استارتاپی می‌توانند در کنار هم فعالیت کنند و به این ترتیب، این فضاهای کار اشتراکی موجب رشد هم‌افزایی بین تیم‌های استارتاپی می‌شود.
چطور شد که به فکر راه اندازی مجموعه فضای کار اشتراکی کارمانا افتادید؟
راه‌اندازی یک فضای کار مناسب که بتوان در آن خدمات متمرکز و مناسبتری به استارتآپها ارائه کرد از دغدغههای ما طی دو سال گذشته بود، از طرفی ما ارتباطات خوبی هم با فعالان بازار پول و سرمایه داشتیم به همین دلیل سال گذشته طی مذاکراتی که داشتیم با یکی از مجموعه‌های سرمایه‌گذاری مطرح بورسی در کشور به نام سرمایه‌گذاری خوارزمی به جمع‌بندی رسیدیم که یک فضای کار اشتراکی را با همکاری هم تاسیس کنیم که نتیجه آن، مجموعه فضای کار اشتراکی کارمانا است که در حال حاضر در مجتمع نوآوری دانشگاه الزهرا تاسیس شده است. این مجموعه چند هفته پیش به طور رسمی افتتاح شد.
درواقع با توجه به اینکه سال‌ها کار مدیریتی و آموزشی در حوزه‌های مالی و سرمایه‌گذاری کرده بودیم، تقریبا همه بازار پول و سرمایه، مجموعه ما را می‌شناختند. بازار پول و سرمایه شامل شرکت‌های بورسی، کارگزاری‌ها، بانک‌ها و … است که ما تصمیم گرفتیم از این طریق کمی سرمایه‌های غیراکوسیستمی و غیراستارتاپی را وارد این فضا کنیم. در نتیجه، خدمات مختلفی را به این مجموعه‌ها ارائه کرده و آنها را هر چه بیشتر با حوزه استارتاپی آشنا کردیم.
در طول این دو سال همواره دغدغه ایجاد محیطی مناسب برای استقرار تیم‌های استارتاپی و ارائه خدمات متمرکز به آنها را داشتیم و برای این این موضوع تلاش میکردیم که ایجاد یک فضای کار اشتراکی و فعالیت در این عرصه، ماحصل این دغدغه و تلاشهای در راستای آن بود. فضاهای کار اشتراکی، یک فضای کاری مشترک برای چندین استارتاپ را فراهم می‌کند که فعالان استارتاپی می‌توانند در کنار هم فعالیت کنند و به این ترتیب، این فضاهای کار اشتراکی موجب رشد هم‌افزایی بین تیم‌های استارتاپی می‌شود.
سیاست کارمانا برای پذیرش استارتاپها در فضای کار اشتراکی به چه صورت است؟ آیا از ابتدای راه ایده‌پردازی استارتاپها پذیرش دارید یا مثل رایان ونچر، استارتاپ‌هایی را پذیرش می‌کنید که در مرحله پس از شتابدهی باشند؟
برای پاسخ به این سوال بهتر است به چند تفاوت بین رایان ونچرز و کارمانا اشاره کنم. اول اینکه رایان ونچرز یک VC است و رسالت‌های یک شرکت سرمایه‌گذاری خطرپذیر را بر دوش دارد، اما کارمانا یک فضای کار اشتراکی است.
دومین تفاوت اینکه رایان ونچرز برای سرمایه‌گذاری به دنبال استارتاپ‌های خاصی نمی‌گردد. یعنی به صورت عمومی به سراغ استارتاپ‌هایی می رود که برایش جذاب هستند. این در حالی است که ما در کارمانا دنبال استارتاپ‌هایی هستیم در حوزه‌های فین‌تک، بلاکچین، هوش مصنوعی و اینترنت اشیا هستند. یکی از عمده دلایلی که روی این حوزه از استارتاپها تمرکز کرده‌ایم این است که مجموعه خوارزمی به عنوان شریک ما در کارمانا و همینطور یک سرمایه‌گذار بزرگ بورسی، بازار مطلوبی برای اینگونه استارتاپها خواهد داشت. از طرف دیگر معتقدیم که به دوره‌ای رسیده‌ایم که باید در اکوسیستم استارتاپی کشور روی موضوعات جدیدتر سرمایه‌گذاری شود.
تفاوت سوم در این است که رایان ونچرز تنها در دوره پساشتابدهی استارتاپها سرمایه‌گذاری می‌کند، اما در کارمانا، استارتاپها در مراحل پیش‌شتابدهی، شتابدهی و پساشتابدهی مورد پذیرش قرار می‌گیرند. درواقع روی استارتاپ‌هایی که محصول دارند و وارد کارمانا می‌شوند، به شکل VC سرمایه‌گذاری می‌کنیم و همچنین روی تیم‌هایی هم که هنوز به محصول نرسیده‌اند، اما ایده‌های چشمگیری دارند، سرمایه‌گذاری می‌کنیم و خودمان برای آنها دوره‌های شتابددهی را اجرا می‌کنیم.
تفاوت چهارم اینکه در رایان ونچرز بر اساس ساختار و فرآیندهای معمول یک وی سی، ابتدا بر اساس مدارک و مستندات و جلسات مشترک به بررسی یک استارتاپ می‌پردازیم و در صورتی که از جنبههای مختلف مورد بررسی، استارتاپی را مناسب سرمایه‌گذاری تشخیص دهیم پیشنهاد سرمایه‌گذاری می‌دهیم، اما در کارمانا علاوه بر روش فوق، برنامه ما این است که در صورت امکان هر استارتاپ را ابتدا سه ماه در فضای کار مستقر کنیم و طی این سه ماه ضمن برقراری ارتباط موثر با تیم استارتاپ و ارائه خدمات جاری در کارمانا، زوایای مختلف مورد نظرمان را هم بررسی کنیم و سپس در صورت مطلوب بودن، پیشنهاد سرمایه‌گذاری بدهیم.
درست است که کارمانا یک مجموعه فضای کار اشتراکی است، اما تفاوت اساسی که با سایر فضاهای کار اشتراکی دارد، سرمایه‌گذاری کردن روی استارتاپها است. در واقع فضاهای کار اشتراکی یک فضایی را در اختیار استارتاپها قرار می‌دهند تا تیم‌ها به کارشان برسند، اما ما چون در کارمانا قصد سرمایه‌گذاری روی تیم‌ها را داریم، در نتیجه اغلب استارتاپ‌هایی را می‌پذیریم که فکر می‌کنیم فرصت‌های خوبی برای سرمایه‌گذاری هستند.
در مجموعه فضای کار اشتراکی کارمانا ، چه خدماتی به تیم‌های استارتاپی ارائه می شود؟
درست است که کارمانا یک فضای کار اشتراکی است، اما تفاوت اساسی که با سایر فضاهای کار اشتراکی دارد، سرمایه‌گذاری کردن روی استارتاپها است. در واقع فضاهای کار اشتراکی یک فضایی را در اختیار استارتاپها قرار می‌دهند تا تیم‌ها به کارشان برسند، اما ما چون در کارمانا قصد سرمایه‌گذاری روی تیم‌ها را داریم، در نتیجه اغلب استارتاپ‌هایی را می‌پذیریم که فکر می‌کنیم فرصت‌های خوبی برای سرمایه‌گذاری هستند.
با توجه به اینکه کارمانا حدود چهار ماه است که راه‌اندازی شده، در حال جمع کردن عده‌ای از مشاوران مجرب و حرفه‌ای این حوزه هستیم تا خدمات مشاورهای مطلوبی به تیم‌ها ارائه کنیم و کارمانا دارای یک شبکه مشاوره و منتورینگ قوی باشد. از طرفی دوره‌های آموزشی در حوزه‌های مختلف آغاز شده است. دیگر امکانات زیرساختی رایج در فضاهای کاری اشتراکی مثل اینترنت، آشپزخانه، پذیرایی، فضای بازی، فضای شاد و جذاب هم در کارمانا تامین شده است.
در این مدت کوتاه که کارمانا راه‌اندازی شده است، استارتاپی را پذیرش داشته‌اید؟
با اینکه حدود چهار ماه است که کارمانا فعالیتش را آغاز کرده، اما افتتاحیه رسمی ما هفته گذشته بود. با این حال در این مدت درخواست‌های زیادی داشته‌ایم و چند تیم هم پذیرش کرده‌ایم. اولین قرارداد سرمایه‌گذاری کارمانا را هم طی مراسم افتتاحیه با استارتاپی به نام «دیالوگ» امضا کردیم. این استارتاپ در حوزه هوش مصنوعی فعالیت می‌کند.
کارمانا برای پذیرش چند تیم استارتاپی به صورت همزمان ظرفیت دارد؟
ما میتوانیم تعداد 120 نفر را به صورت همزمان پذیرش کنیم که متناسب با تعداد اعضای هر تیم، تعداد تیم‌ها متغیر است. کارمانا پنج اتاق اختصاصی هم دارد که برای تیم‌هایی است که کمی بیشتر شکل گرفته‌اند یا با توجه به نوع فعالیتشان ممکن است نیاز به فضای خصوصی داشته باشند.
مدل درآمدیتان به چه صورت است؟
ما روی کارمانا چندان حساب درآمدزایی باز نکرده‌ایم. البته بابت هر میز یک اجاره‌ای دریافت می‌کنیم. هزینه هر نفر از 350 هزار تومان به پایین است. به این صورت که اگر شخصی، به تنهایی درخواست استفاده از فضا را داشته باشد، ماهانه 350 هزار تومان پرداخت می‌کند، در حالی که اگر تیم دو نفره باشد، نفری 320 هزار تومان باید پرداخت کنند. هرچه تعداد اعضای تیم بالاتر باشد، هزینه پایین‌تر می‌آید تا فشار کمتری به تیم وارد شود. ما در کارمانا بیشتر دنبال این هستیم که تیم‌های خوبی برای سرمایه‌گذاری پیدا کنیم و فضایی را آماده کرده‌ایم که در این چهار حوزه موردنظر که اشاره کردم، بتوانیم تیم‌های فعال را دور هم جمع کنیم.
یکی از عمده اهداف فضاهای کار اشتراکی، رشد هم‌افزایی بین تیم‌هایی است که در یک فضا فعالیت می‌کنند. آیا در کارمانا چنین هدفی دنبال شده است؟
دقیقا همینطور است. در فضاهای کار اشتراکی که حوزه تخصصی ندارند، درست است که هم‌افزایی ایجاد می‌شود، اما احتمالا نرخ هم‌افزایی پایین‌تر از زمانی است که حوزه تخصصی وجود داشته باشد. در فضای کاری ما تیم‌ها در این چهار حوزه وارد می‌شوند و طبیعی است که بیشتر می‌توانند به هم کمک کنند. علاوه بر آن، وقتی در مصاحبه اولیه با تیمی که قصد دارد وارد کارمانا شود می‌نشینیم، اگر حس کنیم که آن تیم توانایی کمک به دیگر تیم‌ها را دارد، از آنها تعهد می‌گیریم که حتما کمک‌شان را از دیگر تیم‌ها دریغ نکنند.
خیلی از مجموعه‌هایی که در حوزه فضای کار اشتراکی فعالیت می‌کنند، مجوز خاصی که مربوط به چنین کسب و کاری باشد را ندارند. البته اخیرا مطلع شدم که معاونت علمی، فناوری ریاست جمهوری و پارک پردیس، برای این نوع کسب و کارها هم مجوز صادر می‌کنند که این کار بسیار خوبی است.
با توجه به اینکه در کشور ما اکوسیستم استارتاپی نوپایی داریم، تبعا فضای کار اشتراکی‌مان هم راه زیادی تا تکامل دارد. به نظر شما، چه نواقص و چالش‌هایی در این حوزه به چشم می‌خورد؟
اول اینکه فکر می‌کنم ما خیلی بیشتر از حجمی که در حال حاضر فضای کار اشتراکی داریم، به این فضاها احتیاج داریم، چرا که ما در حال حاضر افراد و تیم‌های زیادی را می‌بینیم که از شتابدهندهها خارج شده‌اند و یا تیم‌های نوپایی هستند که نیاز به فضای کار دارند و یا حتی اصلا در حوزه نوآوری فعالیت نمی‌کنند اما علاقه به استفاده از فضای کاری اشتراکی دارند، اما فضای کاری مناسب و کافی برای آنها تعبیه نشده است.
دومین چالش این است که هنوز خیلی از مجموعه‌هایی که در حوزه فضای کار اشتراکی فعالیت می‌کنند، مجوز خاصی که مربوط به چنین کسب و کاری باشد را ندارند. البته اخیرا مطلع شدم که معاونت علمی، فناوری ریاست جمهوری و پارک پردیس، برای این نوع کسب و کارها هم مجوز صادر می‌کنند که این کار بسیار خوبی است.
از طرف دیگر، بسیاری از دوستان فعال در اکوسیستم استارتاپی کشور هنوز درک درستی از فضاهای کار اشتراکی ندارند و نیاز است که در این مورد اطلاع رسانی‌های بیشتری صورت بگیرد. اغلب استارتاپها علاقه‌مند هستند که به خاطر هزینه‌های پایین‌تر، هم‌افزایی بیشتر و امکانات مطلوب به فضاهای کار اشتراکی روی بیاورند، اما هر فضایی، قوانین و مقررات خاص خود را دارد. گاهی شاهد این هستم که برخی تیم‌ها در چارچوب مقررات رفتار نمی‌کنند. در نتیجه نیاز است که این فرهنگ، بیشتر جا بیفتد.
می‌توان به فضای کار اشتراکی عملا به عنوان یک تسهیل‌گر کسب و کار نگاه کرد. در نتیجه می‌توان گفت که افزایش چنین فضاهایی، روند رشد اکوسیستم استارتاپی کشور را تسهیل خواهد کرد.
تاثیر این فضاهای کار اشتراکی روی توسعه اکوسیستم استارتاپی کشور را چگونه رصد می‌کنید؟
می‌توان به فضای کار اشتراکی عملا به عنوان یک تسهیل‌گر کسب و کار نگاه کرد. در نتیجه می‌توان گفت که افزایش چنین فضاهایی، روند رشد اکوسیستم استارتاپی کشور را تسهیل خواهد کرد.
فضاهای کار اشتراکی از طریق هم‌افزایی و انتقال تجارب، می‌تواند به توسعه اکوسیستم استارتاپی کمک کند. در حال حاضر شاهد شکل‌گیری استارتاپ‌های جدیدی هستیم که تجربه زیادی در پیشبرد استارتاپ‌شان ندارند. طبیعتا وقتی این تیم‌ها وارد فضاهای کار اشتراکی شده و با افرادی روبرو شوند که شکست‌هایی داشته‌اند و تجارب بیشتری را از سر گذرانده‌اند، قطعا این اتفاق می‌تواند به تیم‌های نوپا کمک کند. در کل فضای کار اشتراکی در دنیا، یکی از ارکان ارتقای اکوسیستم استارتاپی است و در ایران هم گریزی از آن نیست.
نگاه شما به آینده فضاهای کار اشتراکی در کشور چگونه است؟
به اعتقاد من حتما در آینده شاهد رونق فضاهای کار اشتراکی در کشور خواهیم بود. به این دلیل که فکر می‌کنم همه افراد مرتبط با اینگونه فضاها، از فضای کار اشتراکی بهره‌مند خواهند بود. چه سیستم‌های حکومتی و دولتی که برای رونق این مجموعه‌ها تشویق می‌کنند، چه صاحبان و مدیران فضای کار اشتراکی که می‌توانند در مسیر دستیابی به اهداف خود از این فضاها بهره ببرند، چه استارتاپها که از تسهیلات این فضا با هزینه کم بهره می‌برند. مشاوران این اکوسیستم هم می‌توانند با برگزاری جلسات کاری خود و کلاس‌های آموزشی، در این فضاها از امکانات این فضاها بهره‌مند شوند. در مجموع می‌توان این فضاها را به عنوان محلهایی برای دور هم جمع شدن اعضای این اکوسیستم دانست. بنابراین همه اعضای این اکوسیستم می‌توانند به نوعی از این فضا استفاده کنند. به طور کلی به نظر من، رشد فضاهای کار اشتراکی، تحولی را در مجموع اقتصاد کشور ایجاد خواهد کرد، همانطور که امروزه شاهد علاقهمندی سایر فضاهای اقتصادی به راه‌اندازی و پیشبرد امور خود در قالب فضاهای کاری بازتر و تعاملی‌تر هستیم.
در کل امیدوارم توسعه اینگونه زیرساخت‌ها در کشور در نهایت به رشد و توسعه هرچه بیشتر اکوسیستم نوآوری و کارآفرینی کمک کند و در آینده شاهد سهم هرچه بیشتر بخش نوآوری در مجموع اقتصاد کشور باشیم.
اخبار اکوسیستم استارتاپی ایران در تلگرام آی‌چیزها دنبال کنید
لطفا یک گزارش تحیلیلی هم داشته باشدی رد مورد اینکه هر یک از فضاهای کار اشتراکی چه خدماتی ارائه می دهند و چقدر هزینه دریافت می کنند و کدام یک بهتر است؟ برای نمونه فضای کار اشتراکی کارمانا با فضای کار اشتراکی زاویه چه تفاوت هایی دارند و کدام یک برای چه استارتاپی مناسب تر است. ممنون
باتشکر از آقای هنرکار و کارمانا که با کلینیک کارمانا کمک می کنند به استارتاپ های تازه وارد به اکوسیستم استارتاپی. البته به نظر می رسه که باید دامنه آموزش ها رو گسترده تر کرد و از ادمهای مختلفی برای حضور در این نشستها دعوت بکنن